Voor een algemene discussie over mentale capaciteit, zie Intelligence
Mental capacity in law is a term used to describe a person’s ability to be able to make decisions for themselves and to be able to understand what those decisions will mean for them.
Soms kunnen mensen die ziek zijn, zoals mensen met een ziekte die hun geheugen aantast (ziekte van Alzheimer of dementie), mensen met leermoeilijkheden of met geestelijke gezondheidsproblemen, zich in een positie bevinden waarin hun vermogen om zelf beslissingen te nemen, in twijfel wordt getrokken. Dit kan zijn omdat zij niet begrijpen dat wat zij doen niet goed voor hen is; zij beseffen niet dat het hen ziek kan maken of in de problemen kan brengen.
Mensen kunnen ook handelingsonbekwaam zijn als zij op geen enkele manier in staat zijn te communiceren; bijvoorbeeld als zij in coma liggen of als zij ernstig hersenletsel hebben. In dat geval kan het nodig zijn dat iemand anders, zoals een advocaat of een rechter, beslissingen voor hen neemt door een gerechtelijk bevel af te geven.
In sommige landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, bestaan wetten die degenen die werken met mensen van wie de capaciteit twijfelachtig zou kunnen zijn, vertellen wat ze moeten doen en hoe ze moeten beslissen of iemand in staat is om zijn eigen beslissingen te nemen. In het Verenigd Koninkrijk heet deze wet de Mental Capacity Act (2005). Deze wet bevat 5 regels die als leidraad moeten dienen; in eenvoudige bewoordingen zijn dat:
- U moet ervan uitgaan dat iemand wilsbekwaam is, tenzij het tegendeel kan worden bewezen.
- Wanneer u maar kunt, moet u iemand helpen om zijn eigen beslissingen te nemen.
- Omdat iemand een slechte beslissing neemt, wil dat nog niet zeggen dat hij geen beslissingen kan nemen.
- Als je een beslissing moet nemen voor iemand die niet wilsbekwaam is, moet dat zijn wat het beste voor hem is.
- Een behandeling of verzorging voor iemand die niet wilsbekwaam is, mag zijn rechten en vrijheid niet meer wegnemen dan nodig is.
Deze wet staat ook toe dat mensen die wel wilsbekwaam zijn, iemand anders kiezen om hun beslissingen voor hen te nemen, in het geval dat ze dat zelf niet kunnen.
Vooropgesteld dat iemand niet in staat is om voor zichzelf beslissingen te nemen, wat gebeurt er dan? In het VK (en veel andere landen) is er een wettelijk kader om ervoor te zorgen dat niemand misbruik maakt van de genoemde persoon. Het bestaat vaak uit een arts of psychiater die zich met de persoon in kwestie bezighoudt, een advocaat die de persoon in kwestie vertegenwoordigt, en een advocaat die het “algemeen belang” (de staat) vertegenwoordigt. De bijeenkomsten vinden plaats op afgesproken tijdstippen, bijvoorbeeld eens in de drie maanden. Het doel is ervoor te zorgen dat de genomen beslissingen in het belang van de betrokkene zijn.