Uitleg van het Synthetisch Kubisme

Om de revolutionaire kubistische experimenten van Georges Braque, Picasso en Juan Gris te kunnen classificeren, zijn kunsthistorici geneigd deze beweging in twee hoofdfasen te verdelen, het Analytisch en het Synthetisch Kubisme. Hoewel de eerste fase op zichzelf al heel vernieuwend was, was de tweede misschien wel de meest fantasierijke periode van de vroege avant-garde kunst, waarin de beweging tot het uiterste werd doorgevoerd. Het synthetisch kubisme wordt over het algemeen beschouwd als ontstaan tussen 1912 en 1914. Het introduceerde vele nieuwe conceptuele alternatieven voor de reeds gevestigde esthetiek van het kubisme. De vorige analytische benadering was in wezen gebaseerd op het afbreken van een object in een fragmentarisch beeld, terwijl in de volgende fase belangstelling ontstond voor het afvlakken van het beeld en het wegvegen van alle sporen van toespelingen op een driedimensionale ruimte.

Tegen de tijd dat het analytisch kubisme tot een einde kwam, brak het al met de eeuwenoude regels van de schilderkunst door een alternatief te bieden voor eenpuntig lineair perspectief. Toen het Synthetisch Kubisme echter zijn eigen set regels begon op te stellen, werd de kunstscène van Europa stormenderhand overrompeld. Het analytisch kubisme concentreerde zich op het uit elkaar halen of deconstrueren van een object, maar het synthetisch kubisme draaide om de constructie of synthese ervan. Het overbrugde de kloof tussen werkelijkheid en kunst door letterlijk stukjes van de echte wereld op het doek te interpoleren. Authentieke stukken papier vervingen geschilderde vlakke voorstellingen van papier, echte muzieknotitieboekjes vervingen getekende muzieknotatie, enz. Door de beweging uit te breiden naar de tweede en laatste akte, gaven de auteurs zichzelf de creatieve vrijheid om de wereld om hen heen weer te geven zoals zij dat wilden.

The Invention of Collage

Het concept van collage als medium is onder andere een direct gevolg van het synthetisch kubisme. Deze nieuwe kunstvorm integreerde tekens en fragmenten van reële dingen en maakte integraal deel uit van de ontwikkeling van de beweging. Picasso’s eerste collagestuk getiteld Stilleven met stoelbekleding werd in mei 1912 gemaakt, terwijl Braque’s eerste papiercollé (vertaald als geplakt papier) getiteld Fruitschaal met glas in september van hetzelfde jaar werd gemaakt. Naast het vestigen van een geheel nieuw medium dat van cruciaal belang zal blijken te zijn voor vele stromingen van de 20e eeuw, moet ook worden opgemerkt dat het Synthetisch Kubisme de grens tussen schilderkunst en beeldhouwkunst deed vervagen, aangezien de meeste stukken reliëfachtige kenmerken hadden binnen hun composities.

Karakteristieken van het Synthetisch Kubisme

Om de ideeën van het Synthetisch Kubisme volledig te kunnen begrijpen, moet men ook de voorloper ervan begrijpen. Er zijn een paar kenmerken die alle Analytische werken gemeen lijken te hebben. Allereerst verschijnen dergelijke kunstwerken als een druk vlechtwerk van vlakken en lijnen waarbij de onderwerpen volledig gebroken zijn. De illusie van een derde dimensie is zeer belangrijk en elk onderwerp wordt vanuit meerdere perspectieven trachten weer te geven. Ze zijn voornamelijk geschilderd door gebruik te maken van een beperkt scala aan donkere kleuren. Verder wordt er weinig variatie in toon gebruikt omdat de algemene kleuring de neiging heeft gedempt te zijn met eenzelfde donkere toon.

Hoewel de kubisme schilders een respectabele hoeveelheid succes genoten met de stukken die werden onderstreept door de bovengenoemde kenmerken, veranderde de hele beweging rond het jaar 1912. Plotseling waren de vrij ingewikkelde rasters van het analytisch kubisme volledig verdwenen. In plaats daarvan werd datgene onthuld wat uiteindelijk het meest radicale aspect van het Synthetisch Kubisme zou blijken te zijn. Als alternatief voor het idee om een bestaand object af te breken tot een raster, kozen auteurs er nu voor om hun hele compositie op te bouwen (of te synthetiseren) vanuit hun geest, gebruikmakend van ongebruikelijke materialen en vormen. Met andere woorden, in plaats van goed te kijken naar een object als een viool om de vorm en structuur ervan te interpreteren, creëerden auteurs een vioolachtige vorm vanuit hun verbeelding. In tegenstelling tot het opnieuw in elkaar zetten van facetten van het oorspronkelijke beeld, ging het om het synthetiseren van geheel nieuwe structuren. Met behulp van de symbolen van de huidige werkelijkheid creëerden de kunstenaars iets geheel nieuws, maar toch tamelijk bekend. Het synthetisch kubisme kende ook een geheel nieuwe reeks texturen en bevatte een grote verscheidenheid aan vreemde materialen. Bovendien verdween elk gevoel van driedimensionaliteit, een kenmerk dat in de beginfase van de beweging wel degelijk aanwezig was.

Toying with Reality

Het verwerken van stukjes alledaags materiaal zoals paperclippings, tickets en tabaksfolders in hun composities betekende een stap weg van het intellectualisme van het analytisch kubisme en leidde de koers naar een meer ontspannen en speelse reeks esthetieken. Nadat zij zichzelf de creatieve vrijheid hadden toegestaan om de wereld om hen heen af te beelden zoals zij dat wilden, ontdekten de schilders van het Synthetisch Kubisme een ongelooflijk inventieve benadering van het maken van schilderijen. Er waren vrijwel geen beperkingen meer van welke aard dan ook, aangezien de enige grenzen werden gesteld door de hoeveelheid creativiteit waarover de kunstenaars beschikten. Deze auteurs, vooral Braque en Picasso, gebruikten gecollageerde fragmenten naast tekeningen of geschilderde gedeelten van hun stukken. Ze konden bijvoorbeeld een stukje van een echt tijdschrift collageren om een echte krant in hun composities weer te geven, maar het naast een volledig met houtskool geschetste fles plaatsen. Een kunstenaar kon zo’n fles echter ook vormgeven met knipsels. Interessant genoeg was het deze nabootsing van oppervlakken en texturen die de laatste fase van het kubisme zijn voorvoegsel – synthetisch – opleverde. Het werd verondersteld een aanduiding te zijn van hoe iets kunstmatigs kon worden gebruikt om een materiaal te beschrijven binnen een imitatie van iets anders.

De eerste veronderstelling die het synthetisch kubisme hielp vormgeven was het idee om fysieke elementen te introduceren die bedoeld waren om de beelden echter te doen lijken. Het gebruik van alledaagse stukjes en beetjes afval was een doelbewuste aanval op de hoogdravendheid van wat in die tijd als beeldende kunst werd opgevat. Door dergelijke elementen in gerespecteerde kunstwerken op te nemen, suggereerden de kubistische kunstenaars dat kunst even effectief kon worden gemaakt met schaar en lijm als met penseel en verf. Dit was een enorme vernieuwing in die tijd, een die de kunstwereld voorgoed beïnvloedde.

The Most Famous Practitioners and Artworks

Op het conceptuele niveau liet het synthetisch kubisme elke schilder creatief los zodat ze hun eigen proces konden vinden om deze nieuwe en inventieve manier van vormconceptie te gebruiken. Veel van deze kunstenaars kozen ervoor stillevens te schilderen, omdat dit genre voor velen de gebruikelijke keuze was, maar er waren ook composities met muziekinstrumenten, Harlekijntjes en andere typische kubistische thema’s. Al deze schilders produceerden speelse kunstwerken omdat dit duidelijk een gemeenschappelijke tendens was van iedereen die bijdroeg aan de laatste fase van het kubisme.

Pablo Picasso

De beroemde Spanjaard produceerde zijn eerste synthetische collage stuk in het jaar 1911, getiteld als Stilleven met Stoel-Caning. De auteur verwerkte er een stuk oliedoek en een lang touw in, naast de traditionele materialen die de schilder tot zijn beschikking had. Het patroon van het oliedoek was bedoeld om de spijlen van de stoel na te bootsen en het touw diende de rol van een schilderijlijst. In plaats van een stoel af te beelden, werd een deel van een stoel op het werk gezet en dit was het meest revolutionaire aspect van de composities. Hoewel Picasso een speelse en nonchalante benadering had bij het maken van dit stuk, werd Chair-Caning een prototype van alle latere ready-made experimenten, met een grote invloed op Marcel Duchamp. Hoewel dit schilderij het meest iconische Synthetische werk van Picasso is, is zijn serie genaamd Guitars het meest populair. Voor deze kunstwerken gebruikte hij kranten, muziekbladen, behangpapier, verschillende stoffen, karton, enz. Hij verwerkte er ook houtskool, potlood, olie, was, hout en andere kant-en-klare voorwerpen zoals theelepeltjes in. Andere opmerkelijke Synthetische werken die Picasso in zijn tijd maakte zijn De Taverne (1914), Pijp, Glas, Klaveraas, Basfles, Gitaar, Ma Jolie, Dobbelsteen (1914), Harlekijn (1915), Man met een Pijp (1915) en Drie Muzikanten (1921).

Georges Braque

Voor wat Georges Braque betreft, werd de nieuwe manier van creëren in twee kunstwerken tentoongesteld. In De Portugezen (1911) begon hij te experimenteren met het mengen van materialen zoals zaagsel met zijn verf met als doel interessante texturen te creëren. Dit was de eerste keer dat iemand zand toevoegde aan een schilderkunstig oppervlak om zo textuur en diepte toe te voegen. Hij introduceerde ook het gebruik van gesjabloneerde belettering, een kenmerk dat een halve eeuw later een groot effect zal hebben wanneer in Frankrijk de Situationistische interventies beginnen op te komen. Als reactie op de Chair-Caning van Picasso begon Braque bedrukt of decoratief kleurenpapier te gebruiken in zijn eigen composities. Zijn eerste vastgelegde gebruik van papier collé was in Fruit Dish and Glass (1912). In dit schilderij gebruikte Braque uitgeknipte stukken behangpapier en gaf hij het stuk schaduw met verf gevuld met zand. Fruit Dish and Glass is niet alleen een van de belangrijkste synthetische kunstwerken, het geeft ook goed aan hoe de auteur afstand wilde nemen van het ernstige en al te complexe karakter van het analytische kubisme. Enkele andere voorbeelden van Georges’ Synthetische werken zijn Fles, Krant, Pijp en Glas (1913), De Viool (1914) en Jonge vrouw met een gitaar (1913).

Juan Gris

Hoewel Juan Gris als de minder belangrijke en productieve wordt beschouwd dan de twee bovenstaande auteurs, kan hij toch worden omschreven als de meest poëtische van de beweging. In Gris’ Vruchtenschotel (1916) verwerkte hij met groot succes alle hoofdconcepten van het Synthetisch Kubisme. Bij het analyseren van dit kunstwerk is het gemakkelijk om de algemene vorm van een compote te herkennen en om een paar gekleurde vormen te identificeren als stukken fruit. Het tafelblad en iets dat de schaduw van de kom rechts van de basis lijkt te zijn, zijn ook te onderscheiden. In Gris’ The Open Window (1917) zien we een werk dat is opgebouwd uit eenvoudige vormen die worden gedomineerd door zachte blauwen, grijzen en gemodificeerde witten. Dit is waarschijnlijk het beste voorbeeld dat precies laat zien waarom Juan Gris werd en nog steeds wordt gezien als de dichter van het Synthetisch Kubisme – de hele compositie is gevuld met een zachte, rustige stemming die in geen enkel werk van Picasso of Braque te vinden is.

De invloed van het synthetisch kubisme op de kunst

Hoewel de uitbarsting van de Eerste Wereldoorlog een grote deuk in de ontwikkeling van het synthetisch kubisme heeft geslagen, zijn vele kunstenaars zelfs tijdens de oorlogsjaren doorgegaan met de ontwikkeling ervan. Helaas waren veel auteurs en hun discipelen aan het vechten aan het front en verloren hun leven in de loopgraven rond Europa, dus het is eerlijk om te zeggen dat deze laatste daad van het kubisme veel verder gevorderd zou zijn geweest als de vooruitgang had plaatsgevonden in meer vreedzame tijden. Picasso was een van de auteurs die de dienstplicht ontliep, dus hij bleef de spil achter de synthetische visuals voor de rest van haar bestaan. Hoewel de tijdlijnen een beetje vaag zijn, zijn veel deskundigen het erover eens dat het meest vernieuwende deel van het Synthetisch Kubisme ongeveer eindigde toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak.

Hoewel de aard van het Synthetisch Kubisme nogal temperamentvol en grillig was, behandelen de meeste kunstcritici het zeer serieus en leggen een enorme betekenis in zijn prestaties. Deze periode van kubistische kunstwerken verkende vele nieuwe terreinen die een grote rol speelden binnen de meeste avant-garde bewegingen die daarna kwamen. De manier waarop het de picturale compositie behandelde, gemengde media-elementen opnam, de creativiteit van de auteur ontketende en vertrouwde op het gebruik van onconventionele materialen – al deze kenmerken vonden massale weerklank in de rest van de 20e eeuw. Het nieuwe stilistische vocabulaire en een technisch idioom van het synthetische kubisme dienden als uitgangspunt voor een aantal bewegingen en anti-kunstscholen, zoals het surrealisme en het beruchte Dada. Het beïnvloedde ook veel opmerkelijke jongere kunstenaars, waaronder Jacob Lawrence, Romare Bearden en Hans Hoffman, naast vele anderen. Bovendien kan de integratie van hoge en lage kunst door het synthetische kubisme worden beschouwd als de primaire these van de Pop Art, de jongste van de grote artistieke bewegingen van de 20ste eeuw. Door al deze geestelijke opvolgers staat de erfenis van het synthetisch kubisme vrijwel gegrift in de kunstgeschiedenis en we kunnen gerust aannemen dat de hele hedendaagse scène er niet hetzelfde uit zou zien als de laat-kubistische stijl niet zo’n vindingrijke praktijk had voortgebracht.

Tip van de redacteur: Synthetische Eeuw: Collage from Cubism to Postmodernism

Ingevonden in het jaar 1912 tijdens het gezamenlijke onderzoek van Braque en Picasso, combineerde het synthetische kubisme feitelijke objecten met traditionele kunstmaterialen op een 2-dimensionaal oppervlak. Synthetische Eeuw: Collage from Cubism to Postmodernism is een fantastische kijk op hoe en waarom het synthetisch kubisme is ontstaan. Het analyseert de geschiedenis en de beoefenaars, evenals de ideeën achter deze misschien wel meest revolutionaire beweging in de vroege avant-garde kunst. Synthetische Eeuw: Collage from Cubism to Postmodernism presenteert de lezers ook verschillende voorbeelden van synthetische kunstwerken, zodat iedereen die geïnteresseerd is uit de eerste hand kan zien hoe dergelijke kunstwerken eruit zien en wat ze precies betekenen. Naast het feit dat dit boek veel pagina’s wijdt aan de analyse van het synthetische kubisme en onderzoekt hoe collage werd gebruikt om zijn concepten te bedenken, onderzoekt het ook hoe invloedrijk de laatste fase van Braque en Picasso was op de rest van de 20e-eeuwse kunst.

1. Eimert, D., Apollinaire, G., Cubism (Art of Century Collection), Parkstone International, 2014
2. Hodermarsky, E., Synthetic Century: Collage from Cubism to Postmodernism, Yale University Art Gallery, 2006
3. Podoksik, A., Eimert, D., Apollinaire, G., Le Cubisme, Parkstone International, 2013
4. Berger, J., The Moment of Cubism, NY: Pantheon, 1969
5. Rosenblum, R., Kubisme, Robert Rosenblum, “Cubism,” Readings in Art History 2 (1976), , 1976
6. The Picasso Project , Picasso’s Pictures, Watercolors, Drawings & Sculpture: Synthetisch Kubisme – 1913-1916, Alan Wofsy Fine Arts; 1e druk, 2016
7. Berger, J. The Success and Failure of Picasso, Penguin Books, 1965
8. Robbins, D., Jean Metzinger: At the Center of Cubism, The University of Iowa Museum of Art, J. Paul Getty Trust, University of Washington Press, 1985
9. Cooper, D., The Cubist Epoch, NY: Pantheon, 1971

Afgebeelde afbeeldingen: Picasso – Stilleven met stoelstrijkers, 1912 – Afbeelding via pinterest.com; Juan Gris – Het open raam, 1917 – Afbeelding via ibiblio.org; Picasso – Fles van Vieux Marc, Glas, Gitaar en Krant, 1913 – Afbeelding via tate.org.uk