Wola powszechna

Wola powszechna, (francuska, volonté generale) po raz pierwszy ogłoszona przez Jeana-Jacques’a Rousseau (28 czerwca 1712 – 2 lipca 1778), jest pojęciem w filozofii politycznej odnoszącym się do pragnienia lub interesu narodu jako całości. Jest ona najczęściej kojarzona z socjalistycznymi tradycjami w polityce.

Wola ogólna jest tym, co w pełni poinformowane ciało polityczne (wspólnota obywateli) jednogłośnie zrobiłoby, gdyby, używając dobrego rozumowania i osądu niezakłóconego przez uprzedzenia i emocje, podjęło ogólne prawa i decyzje mające na celu zapewnienie wspólnego dobra. Wola powszechna zakłada istnienie powszechnie akceptowanego ideału politycznego i społecznego. Rousseau scharakteryzował wolę ogólną jako zawsze abstrakcyjną, ustanawiającą reguły i tworzącą systemy rządów, ale nigdy nie precyzującą, które jednostki podlegają regułom, ani kim są poszczególni członkowie klas społecznych czy poszczególni władcy w rządzie. Wola powszechna (volonté générale) nie była jedynie sumą wszystkich indywidualnych woli tych, którzy uczestniczyli w umowie społecznej, ani nie wyrażała się po prostu w społecznych zwyczajach i obyczajach; była to raczej nadrzędna koncepcja, która nieomylnie dążyła do dobra społeczeństwa jako całości. Ci, którzy zrzekali się swoich indywidualnych praw na rzecz woli powszechnej, korzystali ze swojej osobistej wolności, ponieważ sami byli autorami prawa.

Choć abstrakcyjna i trudna do wyartykułowania w praktyce, koncepcja woli powszechnej miała potężny wpływ na nowoczesną myśl polityczną oraz na strukturę współczesnych rządów przedstawicielskich i instytucji obywatelskich.

Aczkolwiek Rousseau w swoim życiu przechodził przez fazy zarówno katolicyzmu, jak i protestantyzmu, jego dojrzały pogląd na Boga był deistyczny: Bóg, Stwórca, nie był obecny ani zaangażowany ani w świat, ani w sprawy ludzkie. Dlatego też Bóg nie jest czynnikiem woli ogólnej Rousseau. Zamiast tego Rousseau wyraża ukryte zaufanie do pierwotnej natury ludzkiej, która wyczuwałaby wspólną wolę ogólną. Alternatywne podejście, które uwzględniałoby Boga zaangażowanego w ludzkie sprawy, mogłoby wskazać na tego Boga jako źródło woli ogólnej.

Tło historyczne

Pomysł „woli ogólnej” został po raz pierwszy sformułowany przez Nicolasa Malebranche’a, który argumentował, że wszystkie prawa w świecie zjawiskowym są manifestacjami Bożej „woli ogólnej”. Denis Diderot ponownie zinterpretował ideę „woli ogólnej” jako wolę ludzkości, która pragnie dobra ludzkości i określa obowiązki istot ludzkich. Wola ogólna leży u podstaw wszystkich pozytywnych praw i regulacji społecznych i jest podstawą uniwersalnych zobowiązań, które obowiązują wszystkich. Jean-Jacques Rousseau skrytykował koncepcję Diderota jako „pustą” z tego powodu, że naszą koncepcję człowieczeństwa kształtujemy w zależności od społeczeństwa, w którym żyjemy. Sformułowanie Rousseau stało się dominującym pojęciem „woli powszechnej”.”

Jean-Jacques Rousseau

„Człowiek urodził się wolny; i wszędzie jest zakuty w kajdany.” (Jean-Jacques Rousseau, Umowa społeczna, t. IV, 131).

Szwajcarski filozof Jean-Jacques Rousseau nie lubił żadnego rodzaju autorytetów czy struktur i był orędownikiem kreatywności i wartości poszczególnych istot ludzkich. W tym samym czasie badał polityczne implikacje tych idei i konsekwencje łączenia jednostek w społeczeństwo. Pojęcie wolności indywidualnej Rousseau i jego przekonania o jedności politycznej przyczyniły się do powstania romantycznego ducha Rewolucji Francuskiej.

Koncepcja woli powszechnej została po raz pierwszy wprowadzona w dwóch esejach Rousseau, Dyskursie o pochodzeniu nierówności (1754) i Dyskursie o ekonomii politycznej (1755), a następnie rozwinięta w Umowie społecznej (1762). W Dyskursie o pochodzeniu nierówności Rousseau twierdził, że w dzikim i nieskorumpowanym stanie istoty ludzkie kierowały się uczuciami litości i miłości do siebie nawzajem i nie potrzebowały pojęć takich jak moralność czy obowiązek. W tym prymitywnym stanie nie było nierówności między ludźmi. Kiedy, dzięki wzajemnej współpracy, ludzie zaczęli zajmować się rolnictwem i przemysłem oraz posiadać własność prywatną, pojawiły się nierówności, a wraz z nimi potrzeba ustanowienia stabilnego rządu za pomocą umowy, która łączy wiele woli w jedną. Rousseau wyróżnił dwa rodzaje wolności – wolność osobistą, która wynikała z podstawowych ludzkich instynktów i naturalnego egoizmu, skłaniających jednostkę do działania dla własnej korzyści, oraz wolność społeczną, która została osiągnięta, gdy jednostka podporządkowała swoje indywidualne pragnienia woli ogółu, aby otrzymać korzyści, jakie gwarantował on wszystkim jednostkom.

Umowa społeczna

W Du contrat social (O umowie społecznej, 1762) Rousseau opisał szczegółowo proces tworzenia takiej umowy i zbadał, w jaki sposób abstrakcyjna umowa społeczna może zostać przełożona na praktykę. Rousseau doszedł do wniosku, że społeczeństwo musi rozwinąć się z umowy społecznej, w której poszczególni obywatele dobrowolnie zdecydowali się uczestniczyć. Każdy obywatel dobrowolnie wymieniał swoją naturalną wolność i niezależność na wolność obywatelską zapewnianą przez państwo, pozwalając, by społeczne prawa własności miały pierwszeństwo przed prawami jednostki. Rousseau utrzymywał jednak, że rezygnacja z praw jednostki musi odbywać się w taki sposób, aby wszystkie jednostki były zjednoczone w pragnieniu czynienia tego, co przyniesie największą korzyść całości. W ten sposób jednostki były zobowiązane przez prawo do poświęcenia osobistych interesów dla dobra całości, ale korzystały z osobistej wolności, ponieważ były autorami prawa.

Trouver une forme d’association qui défender et protège de toute la force commune la personne et les biens de chaque associé, et par laquelle chacun s’unissant à tous n’obéisse pourtant qu’il s’lui-même et reste aussi libre as auparavant.

Odkryć formę stowarzyszenia, które chroni i broni, całą swoją wspólną siłą, osoby i dóbr każdego indywidualnego członka, i w którym każda jednostka, jednocząc się z całością, jest posłuszna tylko sobie i pozostaje tak wolna jak zawsze (Jean-Jacques Rousseau, Umowa społeczna, Księga I).

Rousseau utrzymywał, że każdy, kto nie przystąpił do umowy społecznej, był „szaleńcem”, który nie znał jej zalet, i że zmuszanie takiej jednostki do podporządkowania się wspólnocie było „zmuszaniem jej do bycia wolną.”

Wola powszechna

Rousseau wiązał pojęcie woli powszechnej bezpośrednio z suwerennością. Prawdziwa suwerenność nie oznaczała po prostu posiadania władzy nad resztą społeczeństwa, ale była zawsze ukierunkowana na dobro publiczne. Wola powszechna zatem nieomylnie dążyła do dobra ludu. Inną cechą woli powszechnej było to, że była ona zawsze abstrakcyjna, czyli ogólna. Mogła ustanowić reguły, klasy społeczne, a nawet rząd monarchiczny, ale nigdy nie mogła określić konkretnych osób, które podlegałyby regułom, konkretnych członków klas społecznych czy konkretnych władców w rządzie. Wola ogólna była skierowana na dobro społeczeństwa jako całości i nie należało jej mylić ze zbiorem woli jednostek, które przedkładały swoje własne potrzeby lub potrzeby swoich poszczególnych frakcji nad potrzeby ogółu.

Rousseau podkreślał, że wola powszechna (volonté générale) nie była jedynie anulowaną sumą wszystkich indywidualnych woli tych, którzy uczestniczą w umowie społecznej, wolą wszystkich (volonté de tous).

Często istnieje duża różnica między wolą wszystkich a wolą powszechną. Ta ostatnia patrzy tylko na interes wspólny; ta pierwsza bierze pod uwagę interes prywatny i jest tylko sumą woli prywatnych. Ale odejmij od tych samych woli plusy i minusy, które się wzajemnie znoszą, a pozostała suma różnic jest wolą powszechną (Rousseau, Umowa społeczna, t. IV, 146).

Rousseau ostrzegał, że wpływ partii reprezentujących partykularne interesy utrudniłby taką publiczną deliberację, która mogłaby doprowadzić do konsensusu w kwestii dobra wszystkich. Każda jednostka musi całkowicie zrezygnować z własnych interesów na rzecz całości i dążyć jedynie do dobra wspólnoty.

Ale chociaż wola powszechna musi być osiągnięta w wyniku rozumnej deliberacji państwa jako całości, jej wykonanie zależy od tego, czy zostanie wcielona w strukturę rządu. Rousseau analizował różne formy rządów pod kątem tego, jak dobrze mogą one być w stanie wykonywać prawa suwerena. Uważał, że demokracja jest niebezpieczna w zastosowaniu do konkretnych przypadków, w których wola ogółu mogłaby łatwo zagubić się pod naciskiem prywatnych interesów; arystokracja była do przyjęcia, o ile realizowała wolę ogółu, a nie służyła dobru elity rządzącej; monarchia zaś wyraźnie rodziła pokusę szukania prywatnych korzyści kosztem dobra wspólnego. Odpowiednia forma rządu dla każdego państwa zależała od charakteru jego mieszkańców, a nawet od jego klimatu fizycznego.

Rousseau uważał, że ustanowienie jakiegokolwiek rządu powinno być tymczasowe i prowizoryczne oraz podlegać ciągłej kontroli i ocenie przez jego poddanych. Reprezentatywne ciało ustawodawcze nie mogło określić woli ogółu, ponieważ umowa społeczna zależała od jednomyślnej zgody wszystkich rządzonych. Suwerenna wola powszechna mogła być w pełni określona jedynie w zgromadzeniu całej ludności.

Podstawowym problemem wszelkiej organizacji społecznej było zapewnienie udziału każdej jednostki w woli powszechnej. Rousseau utrzymywał, że wola ogólna, którą można uznać abstrakcyjnie za zobowiązanie do dbałości o dobro ogółu, jest w zasadzie niezniszczalna, choć w praktyce może być przesłonięta przez niepożądane motywy niektórych jednostek. Ponieważ zebranie całej populacji za każdym razem, gdy trzeba było podjąć jakąś decyzję, było niepraktyczne, Rousseau zaproponował, by o sprawach ważnych decydowała większość populacji, a o sprawach wymagających szybkiego działania zwykła większość. Stanowiska kierownicze wymagające umiejętności powinny być obsadzane w drodze wyborów, natomiast te, które wymagają jedynie zachowania zdrowego rozsądku, powinny być wybierane w drodze losowania. W każdym przypadku Rousseau zakładał, że otwarta debata doprowadzi w końcu do uświadomienia sobie przez każdą jednostkę tego, co naprawdę leży w najlepszym interesie całej społeczności, czyli woli powszechnej.

Rousseau podkreślał, że wola powszechna różni się od zwyczajów społecznych, które mogą być popierane przez opinię publiczną. Obyczaje społeczne nie były świadomym i celowym określeniem tego, co jest najlepsze dla wszystkich, lecz po prostu społecznymi wyrazami tradycyjnych obyczajów. Nawet gdy tradycyjne wartości zostały włączone do religii obywatelskiej, a zatem rzekomo usankcjonowane przez Boga i przez lud, niekoniecznie wyrażały wolę powszechną.

Wpływy

Koncepcja woli powszechnej przedstawiała pewne trudności filozoficzne. Rousseau twierdził, że postępowanie zgodnie z wolą ogólną pozwala na wolność jednostki. Jednakże, promując interesy ogółu, wola ogólna może łatwo popaść w konflikt z interesami poszczególnych jednostek. Konflikt ten spowodował, że niektórzy intelektualiści krytykowali myśl polityczną Rousseau jako beznadziejnie niespójną, podczas gdy inni próbowali znaleźć płaszczyznę pośrednią między tymi dwoma stanowiskami.

Myśliciele liberalni, tacy jak Isaiah Berlin, krytykowali koncepcję woli powszechnej z różnych powodów. Pluraliści argumentowali, że „dobro wspólne” jest zrównoważonym agregatem prywatnych interesów, a nie jedną nadrzędną, quasi-metafizyczną koncepcją. Niektórzy wskazywali, że „pragnienie” niekoniecznie pokrywa się z „najlepszym interesem” i że narzucenie woli powszechnej nie jest zgodne z autonomią czy wolnością. Rozróżnienie między „empirycznym” (świadomym) „ja” człowieka a jego „prawdziwym” „ja”, którego nie jest on świadomy, było zasadniczo dogmatyczne i niezdolne do logicznej czy empirycznej weryfikacji, a nawet dyskusji. Rousseau nie zaproponował żadnego praktycznego mechanizmu artykulacji woli powszechnej i zasugerował, że w pewnych warunkach może ona nie być faktycznie wyrażana przez większość, co czyniło tę koncepcję otwartą na manipulację ze strony reżimów totalitarnych, które mogłyby wykorzystać ją do zmuszania ludzi wbrew ich rzeczywistej woli.

Pomimo tych trudności, koncepcja woli powszechnej wpłynęła na myślenie polityczne podczas formowania się nowoczesnych rządów przedstawicielskich i została włączona do wielu aspektów planowania obywatelskiego, systemu sądowniczego i instytucji opieki społecznej.

Zobacz także

• Suwerenność ludowa

• Alexander, Gerard. The sources of democratic consolidation. Ithaca: Cornell University Press, 2002. ISBN 0801439477
• Levine, Andrew. The general will: Rousseau, Marks, komunizm. Cambridge: Cambridge University Press, 1993. ISBN 0521443229
• Neidleman, Jason Andrew. The general will is citizenship: inquiries into French political thought. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers, 2001. ISBN 0742507882
• Riley, Patrick. The general will before Rousseau: the transformation of the divine into the civic. (Studies in moral, political, and legal philosophy.) Princeton, NJ: Princeton University Press, 1986. ISBN 0691077207

All links retrieved May 25, 2017.

• The Social Contract or Principles of Political Right-Jean Jacques Rousseau Translated by G. D. H. Cole, public domain. Rendered into HTML and text by Jon Roland of the Constitution Society.
• Contemporary Approaches to the Social Contract Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• Social Contract Theory Internet Encyclopedia of Philosophy.
• Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) Internet Encyclopedia of Philosophy.
• The Social Contract Catholic Encyclopedia.
• Edward W. Younkins. Rousseau’s „General Will” and Well Ordered Society

General Philosophy Sources

• Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• The Internet Encyclopedia of Philosophy.
• Paideia Project Online.
• Project Gutenberg.