Fizjografia
Przebieg Wisły składa się z trzech głównych odcinków wyznaczonych przez San i Narew, dwa najbardziej znaczące dopływy. Górny bieg rozciąga się od źródeł do miejsca, gdzie San łączy się z rzeką macierzystą w pobliżu Sandomierza; jego długość wynosi około 240 mil. Środkowy bieg, od ujścia Sanu do Narwi, na północny zachód od Warszawy, ma około 170 mil długości. Wreszcie, dolny bieg, rozciągający się do Bałtyku, obejmuje 240 mil od ujścia Narwi do ujścia do Zatoki Gdańskiej.
W górnym biegu Wisła jest potokiem górskim o stromym spadku do 5 procent. Jej głównymi źródłami są Czarna Wisełka i Biała Wisełka, dwa potoki, które łączą się, tworząc Małą Wisłę, która następnie płynie na północ. Około 25 km dalej spadek rzeki gwałtownie spada do około 0,04%, skąd po skręcie na wschód Wisła wpływa do Jeziora Goczałkowickiego, sztucznego zbiornika retencyjnego wybudowanego w 1955 roku. Po wyjściu z jeziora Wisła przyjmuje charakter cieku nizinnego, którego spadek w środkowym biegu wynosi 0,03-0,02%, a w końcowym 0,02-0,002%. W odległości 65 mil od źródła Wisła łączy się z Przemszą, lewobrzeżnym dopływem, po którym na odcinku 585 mil jest żeglowna. Po połączeniu się z Sołą i Skawą – dwoma prawobrzeżnymi dopływami – Wisła przedziera się przez szczelinę wyrzeźbioną przez pasmo wzgórz tuż przed Krakowem. Udrożnienie kanału na tym odcinku pozbawiło Wisłę jej pierwotnego charakteru: wybudowano kilka stopni wodnych, tworząc kanał, którym mogą pływać 300-tonowe barki. Po przepłynięciu przez Kraków Wisła skręca na wschód, a następnie na północny wschód, przecinając rozległą Kotlinę Sandomierską, do której doliny wpływają kolejno lewobrzeżne dopływy: Szreniawa, Nida, Czarna i Koprzywianka, a z prawej strony Raba, Dunajec, Wisłoka i San.
Wpływ Sanu wyznacza początek środkowego biegu Wisły, która następnie skręca w kierunku północnym, przebijając się kolejną szczeliną przez obszar wysoczyzny. W biegu środkowego biegu Wisła wchłania z lewej strony Radomkę i Pilicę, a z prawej Wieprz, Wilgę, Świder i Narew. Poniżej zbiegu z Narwią, gdzie zaczyna się dolny bieg rzeki, Wisła skręca najpierw na zachód, a następnie, po przyjęciu Bzury, lewobrzeżnego dopływu, w kierunku północno-zachodnim, natomiast z prawej strony wpadają do niej Skrwa i Drwęca. W części doliny, od ujścia Wieprza do Torunia, przeważa naturalny, nieokiełznany charakter Wisły.
Tam rzeka płynie w korycie o szerokości od 2 000 do 4 000 stóp, praktycznie pozbawionym struktur kontrolnych; w niektórych miejscach dolina osiąga szerokość do sześciu do dziewięciu mil, a jej brzegi mają często wysokość od 200 do 330 stóp. Niski spadek koryta rzeki i liczne piaszczyste ławice utrudniają żeglugę; wiosną, kiedy pokrywa lodowa pęka i spływa w dół rzeki, mogą tworzyć się niebezpieczne tamy lodowe, powodujące zalewanie okolicznych terenów i często niszczące wały i mosty. Stopień wodny zbudowany we Włocławku w 1968 roku zapoczątkował serię ulepszeń, które trwały do lat 80-tych XX wieku.
Od Torunia do ujścia do Bałtyku Wisła została przekształcona w całkowicie ulepszoną drogę wodną. XIX-wieczny Kanał Bydgoski, biegnący pradawną doliną polodowcową, łączy Wisłę z Odrą, drugą co do wielkości polską rzeką. Również w okolicach Bydgoszczy Wisła, po otrzymaniu lewobrzeżnego dopływu Brdy, skręca na północny wschód w swoim trzecim odcinku szczelinowym, przeciętym przez Wyżynę Pomorską. Powyżej Grudziądza rzeka ostatecznie skręca na północ, by zbliżyć się do Bałtyku. Po przyjęciu trzech kolejnych dopływów – Osy z prawej strony oraz Wdy i Wierzycy z lewej – Wisła wpływa na Żuławy Wiślane, obszar jej delty, słynący ze wspaniałych, żyznych gleb. Żuławy to bezleśna równina, położona częściowo poniżej poziomu morza, poprzecinana Wisłą i jej odnogami oraz licznymi kanałami i rowami melioracyjnymi. Niektóre z tutejszych obwałowań i wałów przeciwpowodziowych pochodzą z XIII wieku. W czasie II wojny światowej duża część Żuław została zalana, ale w latach powojennych dokonano poprawy sytuacji w tym zakresie.
W przeszłości Wisła przecinała swoją deltę i wchodziła do morza dwoma lub kilkoma odgałęzieniami, a mianowicie Nogatem, który wpadał do Zalewu Wiślanego, oraz Leniwką (obecnie Martwą Wisłą), która podążała prawdziwym korytem Wisły do Zatoki Gdańskiej. Pod koniec XIX w. rozpoczęto prace modernizacyjne, których celem było opanowanie ujścia Wisły do morza i gospodarcze zagospodarowanie całego obszaru delty: najpierw w okolicach Świbna przekopano przekop w kierunku otwartego morza, aby ułatwić spływ wód powodziowych oraz usuwanie niesionych przez rzekę rumowisk i lodu; następnie wszystkie boczne cieki oddzielono śluzami, nadając im żeglowność o kontrolowanym przepływie; przekop w Świbnie przedłużono w kierunku otwartego morza poprzez wydłużenie wałów regulacyjnych. Ta ostatnia zmiana miała zapobiec gromadzeniu się przy ujściu rzeki ponad dwóch milionów ton osadów niesionych corocznie przez Wisłę.