Stephen Jay Gould, (ur. 10 września 1941, Nowy Jork, Nowy Jork, USA – zm. 20 maja 2002, Nowy Jork), amerykański paleontolog, biolog ewolucyjny i pisarz naukowy.
Gould ukończył Antioch College w 1963 i otrzymał tytuł doktora paleontologii na Uniwersytecie Columbia w 1967. Dołączył do wydziału Uniwersytetu Harvarda w 1967 roku, stając się tam profesorem zwyczajnym w 1973 roku. Własne badania techniczne Goulda koncentrowały się na ewolucji i specjacji zachodnioindyjskich ślimaków lądowych. Wraz z Nilesem Eldredge’em opracował w 1972 roku teorię równowagi punktowej (punctuated equilibrium), rewizję teorii darwinowskiej, w której zaproponował, że powstawanie nowych gatunków w wyniku zmian ewolucyjnych zachodzi nie w powolnym, stałym tempie przez miliony lat, lecz raczej w gwałtownych zrywach w okresach tak krótkich jak tysiące lat, po których następują długie okresy stabilności, podczas których organizmy ulegają niewielkim dalszym zmianom. Teorii Goulda sprzeciwiało się wielu, w tym amerykański biolog Edward O. Wilson, który uważał, że ewolucja jest zasadniczo progresywna, prowadząc od tego, co proste, do tego, co złożone, i od tego, co gorzej przystosowane, do tego, co lepsze.
Gould twierdził również, że genetyka populacyjna jest przydatna – wręcz najważniejsza – do zrozumienia stosunkowo niewielkich lub krótkotrwałych zmian ewolucyjnych, ale nie jest w stanie zapewnić wglądu w zmiany na dużą skalę lub zmiany długoterminowe, takie jak eksplozja kambryjska. Trzeba zwrócić się do paleontologii, aby wyjaśnić te zmiany, które mogą obejmować wymierania spowodowane przez siły pozaziemskie (np. komety) lub nowe rodzaje selekcji działające tylko na poziomach wyższych niż pojedynczy organizm. Podobnie jak w przypadku teorii Goulda dotyczącej zmian ewolucyjnych, wiele z jego późniejszych prac spotkało się z krytyką ze strony innych naukowców.
Oprócz badań technicznych Gould stał się szeroko znany jako pisarz, polemista i popularyzator teorii ewolucji. W swoich książkach Ontogene and Phylogene (1977), The Mismeasure of Man (1981), Time’s Arrow, Time’s Cycle (1987), and Wonderful Life (1989), prześledził przebieg i znaczenie różnych kontrowersji w historii biologii ewolucyjnej, testów na inteligencję, geologii i paleontologii. Od 1974 roku Gould regularnie pisał eseje do czasopisma „Natural History”, które zostały zebrane w kilku tomach, w tym „Ever Since Darwin” (1977), „The Panda’s Thumb” (1980) oraz „Hen’s Teeth and Horse’s Toes” (1983). W Rocks of Ages: Science and Religion in the Fullness of Life (1999), Gould, który był wówczas przewodniczącym American Association for the Advancement of Science, odrzucił prace osób, które próbowały zintegrować naukę i religię. Według Goulda, nauka i religia nigdy nie były w stanie wojny, ale powinny pozostać oddzielne. Pisarstwo naukowe Goulda charakteryzuje się wdzięcznym stylem literackim i zdolnością do traktowania złożonych koncepcji z absolutną jasnością.
.