ETHNONYMS: Beglopovtsy, Beguny, Belokrinitsy, Bespopovtsy, Chasovennye, Diakonovtsy, Edinoverie, Feodoseevtsy, Filippovtsy, Onufrievtsy, Pomortsy, Popovtsy, Spasovtsy, Staroobriadtsy, Starovery, Stranniki
Orientacja
Identyfikacja. Do staroobrzędowców zalicza się wszystkie te grupy, które wywodzą się z buntu religijnego przeciwko reformom liturgicznym wprowadzonym w XVII w. przez rosyjskiego prawosławnego patriarchę moskiewskiego Nikona (r. 1652-1658).
Miejscowość. Staroobrzędowcy żyją we wszystkich częściach byłego Związku Radzieckiego i mają kolonie w Polsce, wschodnich Niemczech, Rumunii, Bułgarii, Brazylii, Argentynie, Australii, Nowej Zelandii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.
Demografia. Od czasu, gdy staroobrzędowcy po raz pierwszy pojawili się w Rosji, zawsze istniały wielkie trudności w określeniu populacji staroobrzędowców. Prześladowania religijne, które obejmowały uwięzienie, wygnanie, a nawet śmierć innowierców, w naturalny sposób zniechęcały ich do szczerego odpowiadania na pytania spisujących.
W 1859 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych stwierdziło, po intensywnym, tajnym dochodzeniu w sprawie staroobrzędowców, że w imperium było około 9,6 miliona staroobrzędowców – około dziesięć razy więcej niż wynosiła oficjalna liczba. Spis powszechny z 1912 roku wykazał natomiast tylko 2 206 621 staroobrzędowców, co było liczbą zdecydowanie zaniżoną. Bezpośrednio przed rewolucją 1917 roku liczba staroobrzędowców wynosiła prawdopodobnie od 15 do 20 milionów.
Sowieckie prześladowania religijne (szczególnie intensywne w latach 1928-1941 i 1959-1964) zmniejszyły liczbę staroobrzędowców; w latach siedemdziesiątych XX wieku Belokrinitsy, największy kościół staroobrzędowców w byłym ZSRR, miał około 800 000 członków. Na całym świecie może być nawet 5 milionów staroobrzędowców.
Przynależność językowa. Większość staroobrzędowców posługuje się językiem rosyjskim, wschodniosłowiańskim językiem z rodziny indoeuropejskiej.
Historia i stosunki kulturowe
Stara wiara powstała jako protest przeciwko zmianom liturgicznym i tekstowym, które wprowadził patriarcha Nikon. W 1653 r. Nikon rozpoczął rewizję rosyjskiej liturgii prawosławnej i ksiąg do nabożeństwa, aby dostosować je do praktyki greckiej. W szczególności zastąpił on tradycyjny rosyjski dwupalcowy znak krzyża greckim znakiem trójpalcowym, zmienił kierunek procesji kapłańskiej wokół ołtarza i zmniejszył liczbę bochenków chleba ołtarzowego używanych w liturgii.
Choć pozornie reformy Nikona dotyczyły jedynie zewnętrznych obrzędów, w opinii wielu współczesnych mu wiernych atakowały one samą istotę prawosławia. Podporządkowując rosyjską praktykę liturgiczną greckiej, Nikon zaprzeczył zasadzie rosyjskiej wyższości kulturowej i religijnej, którą metropolita Makarii (1542-1563) i car Iwan IV (1547-1584) tak pieczołowicie pielęgnowali na soborach kościelnych, w kanonizacjach i publikacjach religijnych połowy XVI wieku. Przeciwnicy Nikona, tacy jak arcykapłan Awakum Pietrow (1620-1682), wskazywali na nieprzerwaną linię prawosławnych władców, którzy rządzili Rosją od 988 r. Jako jedyna niezależna prawosławna potęga na świecie od czasu zdobycia Konstantynopola przez muzułmańskich Turków w 1453 r., Rosja – argumentował Awakum i jego zwolennicy – powinna być wzorem dla reszty prawosławnego świata, a nie odwrotnie. Przeciwnicy nowych reform twierdzili, że opowiadają się za starą wiarą i przyjęli nazwę „staroobrzędowców”. Pomimo ich wysiłków, nie udało im się odwrócić reform. Międzynarodowy sobór prawosławny spotkał się w Moskwie w latach 1666-1667, aby potwierdzić reformy Nikona i obłożyć anatemą krnąbrnych staroobrzędowców.
Stara wiara zyskała pewne poparcie osadników na obrzeżach państwa moskiewskiego. Wielu Kozaków dońskich, którzy uciekli na południową granicę, aby uciec przed sztywnym rozwarstwieniem państwa moskiewskiego, stało się staroobrzędowcami. Podobnie w północnej Rosji, gdzie Kościół prawosławny nigdy nie miał dużych wpływów, chłopi niechętnie patrzyli na wysiłki Nikona zmierzające do rozszerzenia kontroli nad nimi; oni również poparli staroobrzędowców.
Bez jednego zorganizowanego centrum staroobrzędowcy szybko podzielili się na wiele różnych wyznań. Najbardziej radykalne ruchy, znane jako Bezkapłani, utrzymywały, że heretyckie reformy Nikona zniszczyły jedyny prawdziwy kościół, jaki pozostał na świecie – rosyjskie prawosławie – i zapowiadały panowanie Antychrysta. Bezkapłani negowali ważność wszystkich sakramentów z wyjątkiem tych, które mógł sprawować laik (chrzest i spowiedź); najsurowsze grupy żądały od swoich członków zachowania celibatu, ponieważ sakrament małżeństwa już nie istniał. Z czasem niektórzy bezkapłani staroobrzędowcy zmodyfikowali tę doktrynę, aby uregulować życie rodzinne wśród swoich wyznawców, ale inni nadal upierali się przy celibacie.
Dzisiaj wspólnota bezkapłańska obejmuje sześć głównych wyznań: Pomorzanie (Pomorty), Teodozjanie (Feodozjewci), Filippici (Filippowci), Kapelaniści (Chasowennyje), Wędrowcy (Beguny) i Zbawiciele (Spasowci). Pomorzanie, najbardziej umiarkowane z tych sześciu wyznań, zezwalają na zawieranie małżeństw i mają Wyższą Radę Kościelną w Wilnie (Litwa). Teodozjanie, którzy nadal obstają przy celibacie, utrzymują autonomiczną wspólnotę Preobrażeńska w Moskwie, natomiast filipini, którzy powstali w wyniku schizmy z pomorianami w 1739 r., prawie zanikli. Najbardziej radykalne ruchy – czaplinianie, wędrowcy i zbawiciele – nie mają jednego centrum i zwykle zbierają się nielegalnie; generalnie odrzucają reżim sowiecki jako część królestwa Antychrysta. Chociaż kładą nacisk na radykalne oddzielenie się od świata, Wędrowcy, w szczególności, rozwinęli się w okresie sowieckim, pomimo intensywnych prześladowań, ze względu na swoją pracę misyjną. Chappellerowie mają ważne kolonie emigracyjne w Stanach Zjednoczonych (w tym na Alasce) i w Brazylii. Staroobrzędowcy korzystają dziś z ogólnego wzrostu zainteresowania religią. Bardziej umiarkowana odmiana staroobrzędowców, Kapłańska, również potępiła apostazję Nikona, ale utrzymywała, że oni, jako obrońcy starożytnej wiary, nadal stanowili prawdziwy kościół, z sakramentami i świętymi święceniami. Niestety, ponieważ nie mieli biskupów, Kapłani nie mogli wyświęcać własnych kapłanów i musieli przekonywać prawosławnych kapłanów, którzy zostali wyświęceni w oficjalnym kościele, do przejścia na Starą Wiarę. Od ich sposobu pozyskiwania kapłanów, ci staroobrzędowcy byli znani jako „Uciekinierzy Kapłańscy” (Beglopovtsy).
Rozłamy wśród Kapłanów następowały najczęściej w wyniku ich wysiłków zmierzających do stworzenia ważnej hierarchii. W 1800 r. Cerkiew rosyjska, starając się przywrócić staroobrzędowców do prawosławia, stworzyła ruch zjednoczeniowy (Zjednoczenie w wierze lub Edinoverie), który zezwolił niektórym kapłanom prawosławnym na prowadzenie liturgii według ksiąg nabożeństw sprzed Nikonu. Ponieważ jednak Kościół odmówił zniesienia anatem nałożonych na staroobrzędowców w 1667 r., pozyskał tym manewrem niewielu chętnych do nawrócenia. Dziś trzy główne kapłańskie denominacje to Edinoverie, Belokrinitsy i Kościół Zbiegłego Porozumienia Kapłańskiego.
Kościół Staroobrzędowców Porozumienia Belokrinitów datuje swoje początki na rok 1846, kiedy to grupa kapłańskich staroobrzędowców przekonała Ambrosiusa, bośniackiego biskupa, do przyłączenia się do nich i konsekrowania staroobrzędowej hierarchii. W 1853 r. założyli oni diecezję w Moskwie, która służy jako ich obecna siedziba; obecnie, z około 800 000 wyznawców, stanowią największą pojedynczą grupę staroobrzędowców, którym wolno praktykować swoją religię w byłym ZSRR.
Kościół Zbiegłego Porozumienia Kapłańskiego odmówił przyjęcia ważności Ambrozjusza i jego hierarchii, ale później otrzymał własnych biskupów, gdy arcybiskup Mikołaj (Pozdniew) z Saratowa i biskup Stefan ze Swierdłowska przeszli z rosyjskiego prawosławia na staroobrzędowców w latach dwudziestych XX wieku. Archidiecezja Novozybkov w dzielnicy Briansk służy jako ich główne centrum.
Rząd sowiecki poważnie prześladował wszystkie gałęzie Starej Wiary, aż do inwazji niemieckiej w 1941 roku zmusił państwo do poszukiwania wsparcia od wszystkich sektorów populacji. W 1971 roku Rosyjska Cerkiew Prawosławna zniosła anatemę, którą sobór z 1667 roku nałożył na staroobrzędowców i ich zwolenników.
Dzisiaj trzy odłamy staroobrzędowców – Belokrynitsy, Fugitive Priestly i Pomorians – mają prawnie uznane organy krajowe.
Siedliska
Do roku 1700 Staroobrzędowcy Kapłańscy założyli kolonie wśród Kozaków Dońskich, nad rzeką Kubań na Kaukazie, w lasach Kerczeńskich koło Niżniego Nowogrodu, w Starodubie (przy granicy z Polską) i w Wietce (w samej Polsce). Mniej więcej w tym samym czasie Bezkapłani założyli kolonie w Polsce oraz w północnej i północno-zachodniej części Rosji. Staroobrzędowcy uciekli również na Syberię, gdzie szczególnie licznie osiedlili się w diecezji Tobol’sk i na terenie dzisiejszej Republiki Buriackiej.
Za panowania Katarzyny II (1762-1796) powstało wiele nowych kolonii. Po zniszczeniu przez wojska rosyjskie kapłańskiej osady Wietka, uchodźcy przegrupowali się, aby utworzyć nową wspólnotę nad rzeką Irgiz w Obwodzie Saratowskim w 1762 roku. Aby przyspieszyć powrót Moskwy do zdrowia po epidemii dżumy w 1771 roku, Katarzyna zezwoliła staroobrzędowcom na otwarcie własnych wspólnot w mieście. Coraz większe znaczenie zyskiwało kapłańskie centrum Rogożskoje Cmentarzysko po wschodniej stronie Moskwy oraz bezkapłańskie wspólnoty Pokrowskaja i Preobrażenskoje; dziś Rogożskoje i Preobrażenskoje nadal funkcjonują jako centra staroobrzędowców.
Rewolucja bolszewicka zepchnęła wielu staroobrzędowców na zachód, do krajów bałtyckich, zachodniej Ukrainy, Polski, Mołdawii, Rumunii, Bukowiny i Bułgarii.
Typowo, staroobrzędowcy budowali swoje osady wzdłuż rzek (takich jak rzeka Chika w Republice Buriatów). Projektowali swoje ulice tak, aby biegły równolegle do rzeki. Typowa chata składała się z trzech pomieszczeń: zadaszonego schronienia (sen ’); głównego pomieszczenia chaty (izba ), w którym znajdował się piec (pech ’); oraz oddzielnego, jaśniejszego, przylegającego pomieszczenia z większymi oknami (gornitsa ). Ponieważ ogrzewanie gornitsy było drogie, dziewiętnastowieczni chłopi korzystali z niej tylko w okresie letnim. Podwórze chałupy zamykał drewniany płot. W przeciwieństwie do swoich prawosławnych sąsiadów, którzy budowali domy bezpośrednio wychodzące na ulicę, staroobrzędowcy często ukrywali swoje domy za płotem i podwórzem, aby uciec przed „światowymi zachciankami”
Gospodarka
Dochodowa i handlowa działalność. Wielu Staroobrzędowców uprawia warzywa, jagody i orzechy w swoich osobistych ogrodach. Wędrowcy z powiatu tomskiego, na przykład, zarabiają na życie sprzedając jagody i orzechy. Staroobrzędowcy w Mołdawii i na dalekiej Północy uzupełniają swoją dietę rybami, które sami łowią.
Aby uciec przed stalinowską kampanią kolektywizacji wsi (ogólnokrajowy wysiłek, który rozpoczął się w 1929 roku), niektórzy staroobrzędowcy przenieśli całe wioski do odległych obszarów Syberii lub regionu Ałtaj. Na przykład do 1950 roku kolonia staroobrzędowców żyła prawie całkowicie odizolowana od świata w pobliżu miejscowości Iaiurevo na Syberii. Jedynie naczelnik wioski od czasu do czasu zapuszczał się do miasta, aby handlować metalowym sprzętem rybackim i myśliwskim, solą i żelazem na narzędzia. Ci staroobrzędowcy przędli własne tkaniny, szyli własne buty i ubrania, i pozostawali w odosobnieniu aż do 1950 r., kiedy to radziecka tajna policja (zwana wówczas MSW) odkryła ich i aresztowała za przynależność do „antyradzieckiej organizacji”. Etnografowie z Radzieckiej Akademii Nauk nadal odkrywają odizolowane osady tego typu na Syberii i Dalekiej Północy.
Nie wszystkie społeczności staroobrzędowców były tak odizolowane, oczywiście. Bardziej umiarkowane grupy miały miejskie centra w Moskwie i republikach bałtyckich. Jednak nawet w mieście, gdzie z konieczności uczestniczyli w gospodarce radzieckiej, staroobrzędowcy stanowili jej marginalny element. Wśród staroobrzędowców nadreprezentowane były gospodynie domowe, emeryci i robotnicy niewykwalifikowani. Antyreligijne uprzedzenia, dyskryminacyjna polityka państwa i dążenie staroobrzędowców do utrzymania odrębnej od świata wspólnoty w połączeniu z marginalizacją wkładu innowierców w sowiecki system gospodarczy.
Sztuka przemysłowa. Przed rewolucją bolszewicką 1917 r. rodziny staroobrzędowców odgrywały dominującą rolę w gospodarce rosyjskiej. Za czasów Piotra Wielkiego (1689-1725) Pomorcy z Dalekiej Północy i Demidowie z Uralu wydobywali żelazo. Będąc rozproszoną mniejszością w Imperium Rosyjskim, staroobrzędowcy wykorzystywali swoje powiązania religijne jako sieć handlową. Etyka staroobrzędowców sprzyjała również gromadzeniu kapitału, ponieważ zniechęcała do spożywania alkoholu i często zachęcała do celibatu lub go wymagała. Do 1917 roku rodziny takie jak Riabuszyńscy i Guczkowie produkowały wszystko, od tekstyliów po samochody.
W 1918 roku państwo bolszewickie znacjonalizowało prywatny przemysł, zmusiło wielu starowierskich kapitalistów do emigracji i trwale zakończyło większość ich wpływów gospodarczych. Niektóre społeczności staroobrzędowców, jednak walczą, aby pozostać samowystarczalne i produkują własne ubrania, domy i książki.
Staroobrzędowcy mają tendencję do bycia bardzo konserwatywnymi w ubraniach, które produkują i noszą, chociaż style różnią się od regionu do regionu. Wiele kobiet wśród syberyjskich staroobrzędowców, na przykład, nadal nosi tuniki bez rękawów (sarafany), mimo że większość innych syberyjskich Rosjanek przestawiła się na bardziej modne połączenie spódnicy i bluzki. Tradycyjny strój kobiet staroobrzędowców w dolinie rzeki Buchtarmy składał się z sarafanu, bluzki do kolan (rubakha ), fartucha, wełnianego pasa i czapki (szamszura ), której styl różnił się znacznie w zależności od wieku i statusu właścicielki. Ich męscy odpowiednicy nosili szerokie spodnie zwane chembary i długą do kolan koszulę bez kołnierzyka (rubakha). Latem zarówno mężczyźni, jak i kobiety nosili buty (chirki ) z miękkiej skóry bydlęcej, którą sami garbowali i farbowali; zimą zakładali futrzane płaszcze i buty z futrzanej skóry jelenia. Na święta i wesela staroobrzędowcy zakładali specjalne stroje zdobione szklanymi paciorkami; młode kobiety w ramach posagu przygotowywały kilka takich świątecznych sukienek. Tradycyjnie staroobrzędowcy preferowali mieszankę jaskrawych kolorów, zwłaszcza czerwieni.
Staroobrzędowcy ozdabiają swoje domy misterną stolarką. Staroobrzędowców wieś Shul’gin Log w regionie Ałtaj, na przykład, był znany z rzeźbionych ornamentów na dachach swoich domów, jak również z dekoracyjnych obrazów. Częstym motywem były ryby, smoki, węże i koguty. Staroobrzędowcy wykonywali również praktyczne narzędzia domowe, takie jak wrzeciona. Ozdabiali je wyszukanymi wzorami geometrycznymi.
Starowiercy zawsze słynęli z zamiłowania do ksiąg, w których zachowywali swoje nauki religijne, a także własną historię. Od połowy lat sześćdziesiątych do chwili obecnej, komisje archeograficzne Akademii Nauk odkryły odizolowane syberyjskie warsztaty, w których staroobrzędowcy kopiują, rekonstruują, oprawiają i naprawiają książki własnego autorstwa.
Handel. Rząd byłego ZSRR od 1929 r. zdelegalizował większość form prywatnego kapitału, co poważnie ograniczyło prywatny handel. Do czasu reform Michaiła Gorbaczowa rynki rolne (rynki ) były jednym z jedynych miejsc, gdzie taki handel był dozwolony. Dziś staroobrzędowcy nadal sprzedają swoje produkty na takich rynkach w całym byłym ZSRR.
Dział pracy. Antyreligijna polityka partii komunistycznej i państwa radzieckiego poważnie ograniczyła możliwości edukacyjne i ekonomiczne dla staroobrzędowców, którzy zazwyczaj pracują jako niewykwalifikowani lub półwykwalifikowani robotnicy. Dążenie staroobrzędowców do zachowania odrębnej tożsamości w stosunku do ateistycznego państwa potęgowało ten proces. Współczesne zmiany w podziale pracy pozostają do ustalenia.
Posiadanie ziemi. Ziemia w Związku Radzieckim została skolektywizowana w latach trzydziestych. Staroobrzędowcy, którzy nie uciekli do odizolowanych wspólnot na sowieckich pustkowiach, żyli i pracowali w kolektywnych gospodarstwach rolnych, zdominowanych przez ateistyczną partię komunistyczną. Bez niezależnej bazy ekonomicznej, staroobrzędowcom trudno było utrzymać swoją odrębną kulturę religijną w tak wrogim ideologicznie środowisku. Mimo to, w niektórych miejscowościach, zwłaszcza w Republice Buriatów, nadal dominują staroobrzędowcy lub staroobrzędowe grupy etniczne. Ponieważ władze sowieckie usilnie starały się stłumić starowierstwo w tych regionach, dostępnych jest bardzo mało informacji o tych społecznościach. W radzieckiej pracy antyreligijnej opublikowanej w 1976 roku stwierdzono, że od 32 do 36 procent mieszkańców obszarów wiejskich wokół miasta Ułan-Ude, stolicy Republiki Buriatów, to wierzący staroobrzędowcy. Pomimo ich dużej liczby, ci staroobrzędowcy nie mieli otwartego kościoła i musieli uciekać się do nielegalnych spotkań w domu swojego księdza.
Pokrewieństwo
Grupy i pochodzenie. Pochodzenie jest patrylinearne i agnatyczne. Grupy pokrewieństwa zapewniają ważną matrycę więzi społecznych, na których staroobrzędowiec może polegać w kwestii pomocy materialnej; staroobrzędowcy z Oregonu dokonują znacznych zakupów nieruchomości pożyczając duże sumy – bez odsetek – od swoich krewnych. Fikcyjne pokrewieństwo rodziny bożej (kumstvo ) również stanowi ważną sieć społeczną. Ważny jest również rodowód, na przykład syberyjscy staroobrzędowcy zachowują ustne tradycje o swoich przodkach-emigrantach, którzy początkowo osiedlili się na wschodzie.
Terminologia pokrewieństwa, Podobnie jak inni Rosjanie, staroobrzędowcy używają terminologii liniowej dla pierwszego wstępującego pokolenia. Terminologia pokrewieństwa odzwierciedla strukturę tradycyjnego gospodarstwa domowego staroobrzędowców z jego rozszerzoną rodziną i praktyką egzogamicznych, wirolokalnych małżeństw. W XIX wieku takie gospodarstwa domowe składały się z trzech lub czterech pokoleń i liczyły do pięćdziesięciu członków. Po ślubie syn wprowadzał swoją żonę do domu ojca, gdzie stawała się ona integralną częścią jednostki domowej. Terminologia pokrewieństwa wskazuje na kluczowe znaczenie asymilacji nowego członka. Na przykład słowo „panna młoda” (nevesta ) i bardzo podobne słowo „żona brata” (nevestka ) są etymologicznie związane z rosyjskim „nieznany” (nevedomyi ). Zarówno panna młoda, jak i żona brata były obcymi, które musiały zostać zasymilowane w domu teścia. W tym samym duchu, zarówno mąż siostry, jak i mąż córki, którzy usuwają kobietę z domu, są określani tym samym terminem: ziat’. Nawet dzisiaj staroobrzędowcy z Oregonu powtarzają stare przysłowie: „ziat’ kocha brać” (ziat’ liubit brat’ ).
Małżeństwo i rodzina
Małżeństwo. Wśród staroobrzędowców przyjmujących małżeństwo jako sakrament, kanoniczne przepisy cerkiewne przeciwko kazirodztwu zapewniały zawieranie małżeństw egzogamicznych: parę staroobrzędowców musi dzielić co najmniej siedem stopni pokrewieństwa. Staroobrzędowcy, pod groźbą ekskomuniki, muszą zawierać małżeństwa w obrębie własnej wspólnoty religijnej. Fikcyjne pokrewieństwo ogranicza również liczbę potencjalnych małżonków staroobrzędowca; mężczyzna nie może na przykład poślubić córki swojego ojca chrzestnego lub matki chrzestnej. Osoba może zawrzeć małżeństwo nie więcej niż trzy razy w ciągu swojego życia. Małżeńska rezydencja jest wirolokalna.
Pomimo, że Bezkapłani początkowo odrzucali małżeństwo, większość grup obecnie przestrzega jakiejś formy małżeństwa, która zawiera obopólną zgodę pary, błogosławieństwo rodziców i modlitwę preceptora. Obecnie tylko Teodozjanie, Zbawiciele i niektórzy Wędrowcy nadal sprzeciwiają się małżeństwu.
Jednostka mieszkalna. Gospodarstwa domowe Starowierców składają się z liniowo rozszerzonej rodziny i mogą obejmować trzy lub nawet cztery pokolenia. Duże gospodarstwa domowe były bardziej powszechne w dziewiętnastym wieku; niektóre zawierały nawet pięćdziesięciu członków, ale stały się one coraz rzadsze w późnym dziewiętnastym i dwudziestym wieku. W idealnej sytuacji autorytet męskiej głowy gospodarstwa domowego był niekwestionowany. Pod rządami sowieckimi państwo i partia komunistyczna starały się jednak podważyć tradycyjny autorytet starszyzny. Antyreligijne książki i broszury przedstawiały tradycyjne starowierskie gospodarstwo domowe jako dławiący, reakcyjny ślad „feudalnej” przeszłości Rosji. Nowe źródła władzy rzucały wyzwanie religijnym staroobrzędowcom na każdym froncie; staroobrzędowi chłopi musieli podporządkować się komunistycznemu kierownictwu w swoich kolektywnych gospodarstwach, od staroobrzędowych dzieci oczekiwano, że zignorują swoje sumienie i dołączą do ateistycznych Młodych Pionierów, a staroobrzędowi robotnicy byli podporządkowani komitetom fabrycznym partii komunistycznej. Te rywalizujące ze sobą władze, stanowiące dominującą siłę w byłym ZSRR, ostro konkurowały z religijnym i patriarchalnym autorytetem głowy staroobrzędowego gospodarstwa domowego; niemniej jednak, jak pokazuje radziecka literatura antyreligijna, niektórzy staroobrzędowi patriarchowie, zwłaszcza na dalekiej północy (okolice Archangielska) i na Syberii, nadal sprawowali zwyczajowy nadzór nad swoimi rodzinami.
Dziedziczenie. Dziedziczenie odbywa się poprzez linię męską.
Socjalizacja. Staroobrzędowcy wymagają od swoich dzieci przestrzegania postów prawosławnych do trzeciego roku życia. W przestrzegających rodzinach religijna wartość postu przeważa nad wszystkimi innymi względami; rodzice, na przykład, ignorują gorzkie skargi swoich dzieci, którym zabrania się jedzenia mięsa i picia mleka podczas postów. W przypadkach nieposłuszeństwa wobec starszyzny rodzinnej, staroobrzędowcy uciekają się do kar cielesnych, aby utrzymać swój autorytet.
Nawet od dorosłych dzieci oczekuje się posłuszeństwa i szacunku wobec rodziców, zwłaszcza w wyborze małżonka. Dzieciom, które poślubiają osoby spoza swojej wiary, często grozi ekskomunika i ostracyzm społeczny.
Organizacja społeczno-polityczna
Organizacja społeczna. Według nielicznych radzieckich badań socjologicznych nad staroobrzędowcami, około połowę staroobrzędowców w wysoko zurbanizowanych krajach bałtyckich stanowili robotnicy; druga połowa to inwalidzi, emeryci i gospodynie domowe. W odległych obszarach wiejskich, takich jak Komi i Buriat ASSRs, trzy czwarte populacji staroobrzędowców stanowili emeryci.
Organizacja polityczna. Były ZSRR, gdzie mieszka większość staroobrzędowców, był socjalistycznym, ateistycznym państwem, w którym do 1990 roku wiodącą rolę konstytucyjnie gwarantowała partia komunistyczna. Ponieważ ateizm był warunkiem wstępnym członkostwa w partii komunistycznej, staroobrzędowcy byli skutecznie wykluczeni z możliwości sprawowania władzy politycznej. Rada do Spraw Religii, organ państwowy, regulowała działalność wszystkich oficjalnie uznanych wspólnot religijnych. Z historycznego punktu widzenia surowo ograniczała ona praktyki religijne i całkowicie zakazywała prozelityzmu religijnego. Tylko najbardziej umiarkowane ugrupowania – Belokrynici, Zbiegli Kapłani i Pomorzanie – miały centra narodowe. Bardziej radykalne grupy, które uważają świat za królestwo Antychrysta (takie jak Wędrowcy i Zbawiciele), utrzymywały nielegalne, niezarejestrowane kongregacje.
Kontrola społeczna. Staroobrzędowcy stosują publiczną cenzurę i ekskomunikę (wydalenie ze wspólnoty), aby zapewnić przestrzeganie ich kanonów.
Konflikt. Od czasu potępienia w 1667 r. staroobrzędowcy walczyli z państwem i jego ustaloną ideologią. Prześladowania państwowe były szczególnie dotkliwe za czasów carycy Zofii (1682-1689), cesarzowych Anny (1730-1740) i Elżbiety (1741-1762) oraz cesarza Mikołaja I (1825-1855). Staroobrzędowcy uciekali się do zbrojnych buntów (jak w buncie Wolawina w latach 1707-1708 i powstaniu Pugaczowa w latach 1773-1775) i do masowych samobójstw, aby zaprotestować przeciwko tym prześladowaniom. W okresie sowieckim Józef Stalin (lata 30.) i Nikita Chruszczow (1959-1964) kierowali najokrutniejszymi represjami antyreligijnymi w historii Rosji, jednak protest staroobrzędowców przybierał mniej gwałtowne formy: tworzyli oni tajne wspólnoty, angażowali się w tajną propagandę, otwierali nieoficjalne seminaria i nielegalne klasztory. Po upadku Chruszczowa w 1964 roku państwo stopniowo łagodziło prześladowania religijne; w 1971 roku Rosyjska Cerkiew Prawosławna (największa organizacja religijna w byłym ZSRR) zniosła anatemy przeciwko staroobrzędowcom, a w 1990 roku Rada Najwyższa uchwaliła ustawę gwarantującą większy stopień wolności religijnej dla wierzących.
Religia i kultura ekspresyjna
Praktykujący religijnie. Wśród kapłańskich staroobrzędowców, wyświęcony kapłan jest głównym praktykującym; bezkapłańskie wspólnoty wybierają preceptora (nastavnik ), który prowadzi ich nabożeństwa. Rząd radziecki nie zezwalał wspólnotom staroobrzędowców na otwieranie seminariów lub akademii w celu kształcenia swoich przywódców religijnych, ale niektóre grupy (zwłaszcza Wędrowcy) zakładały podziemne szkoły, aby kształcić pastorów i misjonarzy. Przed rewolucją misjonarze staroobrzędowcy utrzymywali kontakty z Tatarami z zachodniej Syberii i ludami ugrofińskimi, zwłaszcza Czeremisami i Mordwami.
Ceremonie. Kapłańscy staroobrzędowcy nadal zachowują liturgię cerkwi przednikońskiej. Bezkapłańscy Staroobrzędowcy, z drugiej strony, celebrują tak wiele ze starego nabożeństwa, jak tylko mogą; ponieważ nie mają kapłanów, po prostu pomijają te części liturgii prawosławnej, które kapłan musi recytować.
Staroobrzędowcy przestrzegają dwunastu tradycyjnych dni świątecznych i czterech corocznych postów kościoła prawosławnego. Poza kościołem, świętują święta Bożego Narodzenia (24 grudnia-6 stycznia) i Tydzień Masła (który poprzedza Wielki Post) z tańcami ludowymi, zorganizowanymi walkami na pięści i wyszukanymi strojami.
Artykuły. Staroobrzędowcy przez wieki kopiowali i powielali manuskrypty religijne, które pochodzą sprzed reform nikońskich i zapisują ich własną historię. Zachowali również bogatą ustną tradycję pieśni i folkloru, a także cenne ikony i inne przedmioty religijne wyprodukowane przed 1653 r.
Medycyna. Większość staroobrzędowców ma dostęp do nowoczesnej medycyny, ale może zamiast tego zdecydować się na konsultację z ludowym lekarzem. Wiele grup utrzymuje bogatą tradycję ustną, która zawiera informacje o ziołach leczniczych, jak również uroki i modlitwy mające na celu odpędzenie lub uzdrowienie choroby.
Śmierć i życie pozagrobowe. Staroobrzędowcy tradycyjnie utrzymywali, że tylko ci, którzy przyjęli ich wiarę, mogą wejść do nieba po śmierci. Staroobrzędowcy wyrażają swoje stałe pokrewieństwo ze zmarłymi w Zielone Świątki, kiedy to spożywają posiłek z jajek na grobach swoich przodków. Czczą również groby tych współwyznawców, których uważają za prowadzących szczególnie święte życie.
Zobacz też Staroobrzędowcy w tomie 1
Bibliografia
Colfer, A. Michael (1985). Morality, Kindred, and Ethnic Boundary: A Study of the Oregon Old Believers. New York: AMS Press.
Conybeare, Frederick C. (1962). Russian Dissenters. New York.
Crummey, Robert Owen (1970). The Old Believers and the World of Anti-Christ: The Vyg Community and the Russian State, 1694-1855. Madison: University of Wisconsin Press.
Milovidov, Vladimir Fëdorovich (1979). Sovremennoe Staroobriadchestvo (Współcześni starowiercy). Moskwa: Mysl’.
Pokrovskii, Nikolai Nikolaevich (1984). Puteshestvie za redkimi knigami (Podróż po rzadkich książkach). Moskwa: Kniga.
Pospiełowski, Dmitrij (1988). A History of Soviet Atheism in Theory and Practice, and the Believer. Vol. 2, Soviet Anti-Religious Campaigns and Persecutions. New York: St. Martin’s Press.
Smirnov, Pëtr (1895). Istoriia russkogo raskola Staroobriadchestva (Historia rosyjskiej schizmy staroobrzędowców). Moskwa: Tipografiia Glavnogo Upravleniia Udelov.
Solzhenitsyn, Aleksander (1978). The Gulag Archipelago, 1918-1956: An Experiment in Literary Investigation. Vol. 3. Translated by Harry Willetts. New York: Harper & Row.
J. EUGENE CLAY
.