Spondyloartropatia zapalna
Spondyloartropatia jest terminem używanym dla grupy zapalnych schorzeń stawów, w których zaangażowanie entez kręgosłupa (wstawek więzadłowych) jest znaczące (Thomson i Inman, 1990). U ludzi, zaburzenia te obejmują zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, poinfekcyjne reaktywne zapalenie stawów, zespół Reitera (poreaktywne zapalenie cewki moczowej, zapalenie spojówek i stawów), łuszczycowe zapalenie stawów i zapalenie stawów związane z zapaleniem jelit (Thomson i Inman, 1990; Mielants et al., 1991; El-Khoury et al., 1996). Mimo, że schorzenia te często dotyczą kręgosłupa, są one często związane z zapaleniem stawów obejmującym stawy maziówkowe, szczególnie stawy krzyżowo-biodrowe (Thomson i Inman, 1990). Z badań szkieletowych wynika, że spondyloartropatia jest szeroko rozpowszechniona wśród gatunków ssaków (Rothschild i Woods, 1992b; Rothschild i in., 1993, 1994, 1997; Rothschild i Rothschild, 1994). Wiele gatunków, w tym niedźwiedzie, hieny i słonie są podatne na to zaburzenie. Zwierzęta naczelne Starego Świata, takie jak goryl (Rothschild i Woods, 1989), gibbon, szympans, orangutan, pawian, małpa Diana i makak rhesus (Sokoloff i in., 1968; Nall i Bartels, 1973; Rothschild i Woods, 1991, 1992b, 1992c; Swezey i in.., 1991; Rothschild i Rothschild, 1996; Rothschild i Woods, 1996; Rothschild i in.,1997; Rothschild, 2005; Rothschild i Rühli, 2005a, 2005b) oraz naczelnych Nowego Świata, takich jak marmozety (Callithrix jacchus) (Rothschild, 1993a). W obrębie jednego gatunku, takiego jak goryl, anatomiczne rozmieszczenie spondyloartropatii może być różne u różnych podgatunków. Sugeruje to różnice w etiologii choroby, które mogą być związane z różnicami siedliskowymi (Rothschild, 2005; Rothschild et al., 2005b).
Sugerowano, że spondyloartropatia jest szczególnie rozpowszechniona u dużych gatunków, takich jak naczelne, ale jeśli tak, to etiopatogeneza tej obserwacji pozostaje niejasna (Nunn et al., 2007) Spondyloartropatia wydaje się szczególnie rozpowszechniona wśród dzikich i żyjących w niewoli współczesnych populacji pawianów (Rothschild i Rothschild, 1996) i wzrasta jej częstość u małp człekokształtnych, pawianów i małp rhesus (Rothschild, 2005). Sugerowało to obecność nowego czynnika patogennego w środowisku i możliwą predyspozycję genetyczną. Jednakże, nowsze badania nad etiologią reaktywnego zapalenia stawów/spondyloartropatii u trzech podgatunków Pan, w tym Pan paniscus, seksualnie rozmnażającego się bonobo (wcześniej znanego jako szympans pigmejski), doprowadziły do wniosku, że specyficzne dla siedliska wzorce spondyloartropatii prawdopodobnie nie są spowodowane seksualnym przenoszeniem czynnika zakaźnego, ale raczej zróżnicowanym narażeniem na zakaźne patogeny bakteryjne związane z zapaleniem jelit, takie jak Shigella lub Yersinia (Rothschild i Rühli, 2005a).
U ludzi, marker zgodności histokompatybilności HLA-B27 jest związany, ale nie wyłącznie, z predyspozycją do zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. U małp rhesus, reaktywne zapalenie stawów może rozwinąć się przy braku cząsteczki podobnej do HLA-B27 (Urvater et al., 2000). Goryle ze spondyloartropatią wykazują ekspresję cząsteczki MHC klasy I, która różni się strukturalnie od HLA-B27, ale obie cząsteczki wiążą peptydy zawierające argininę w podobny sposób (Urvater i in., 2001). Wspólną cechą pacjentów ze spondyloartropatią jest zwiększona reaktywność na antygeny bakteryjne (Repo i in., 1990) i chlamydialne (Rahman i in., 1992). Ta przesadna reakcja na uraz preferencyjnie wpływa na odpowiedź zapalną neutrofilów i aktywność limfocytów T (Repo i in., 1990; Toussirot i in., 1994). Jest prawdopodobne, że wiele czynników etiologicznych wywołuje tę nieprawidłową aktywność zapalną. Poza czynnikami genetycznymi, należy brać pod uwagę przewlekłe infekcje wirusowe, w tym wirus niedoboru odporności (Mijiyawa, 1993). Szczególnie interesujące dla spondyloartropatii u naczelnych jest powiązanie spondyloartropatii u ludzi i reaktywnego zapalenia stawów w następstwie bakteryjnego zapalenia jelit wywołanego przez Gram-ujemne bakterie. Bakteryjne zapalenie jelit jest częstym schorzeniem enzootycznym wśród naczelnych, zarówno w populacjach żyjących w niewoli, jak i dzikich (Paul-Murphy, 1993; Raphael et al., 1995). Podobnie jak u ludzi, uzasadnione jest przypuszczenie, że część populacji naczelnych wykazuje nadmierną reaktywność zapalną na antygeny bakteryjne. Uważa się, że preferencyjne rozmieszczenie tej choroby w kręgosłupie i okolicy krzyżowo-biodrowej jest związane z przenoszeniem antygenów bakteryjnych lub chlamydialnych z miejsc zapalenia jelit lub cewki moczowej do wstawek więzadłowych na kręgach. Jednak bliskość zapalenia do kręgosłupa może nie być obligatoryjnym wymogiem. Zapalenie wielostawowe i entezopatia kostniejąca mogą być wywołane u szczurów za pomocą wstrzyknięcia kolagenu typu II do poduszki stopy jako czynnika patogennego (Gillet et al., 1989). Główną cechą zapalenia spondyloartretycznego jest jego utrzymywanie się przy niewielkim nasileniu oraz indukcja tworzenia nowych kości. Zmiany nadżerkowe i zmiany stawowe wydają się być związane z hiperplazją komórek synowialnych i uwalnianiem cytokin, podczas gdy wzrost osteofitów i ostateczny proces ankylozy należy uważać za przesadny proces naprawczy przewlekłego zapalenia.
Smith i wsp. podjęli próbę eksperymentalnego wywołania reaktywnego zapalenia stawów u makaków rhesus poprzez śródstawowe wstrzyknięcie organizmów Bedsonia wyizolowanych ze stawu pacjenta z zespołem Reitera. Zaobserwowano jednak tylko ograniczone i miejscowe zapalenie stawów w ostrzykiwanym stawie (Smith i in., 1973).
Przewlekła spondyloartropatia powoduje widoczne utrwalone zniekształcenie grzbietowego odcinka kręgosłupa (ryc. 13.12 i 13.13). W badaniu ogólnym, najbardziej typowym objawem w spondyloartropatii jest osteofitoza, która rozwija się na bocznych powierzchniach trzonów kręgów. Rozszerzanie się i koalescencja osteofitów prowadzi do ankylozy. Ankyloza może dotyczyć innych stawów, szczególnie stawów krzyżowo-biodrowych. Towarzyszącej ankylozie, zarówno w kręgosłupie jak i w stawach obwodowych, może towarzyszyć nadżerkowe zapalenie stawów polegające na przerwaniu ciągłości kości i powierzchni stawowych brzegów stawowych w miejscach przyczepu więzadeł (entheses). Mikroskopowo, w obszarach aktywnej choroby, można zaobserwować mieszany ostry i przewlekły odczyn zapalny składający się z neutrofilów, limfocytów i komórek plazmatycznych (Sokoloff i in., 1968; Cawley i in., 1972; Agarwal i in., 1990). Komórki te są obecne w luźnej tkance łącznej włóknistej z widocznymi włosowatymi naczyniami krwionośnymi. W stawach maziówkowych obserwuje się hiperplazję komórek błony maziowej. Podobnie jak w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów, błona maziowa może być widoczna na wiodącej krawędzi nadżerek wnikających w brzegi stawu.
Podatność naczelnych na spondyloartropatię i przewlekłe zapalenie jelit sugeruje, że zwierzęta te są szczególnie odpowiednie do opracowania modelu choroby. Taki model mógłby doprowadzić do lepszego zrozumienia spondyloartropatii u ludzi. Eksperymentalne próby opracowania takich modeli z antygenami bakteryjnymi lub chlamydialnymi pokrywają się z proponowanymi modelami dla reumatoidalnego zapalenia stawów. Modele te zostaną omówione w dalszej części tego rozdziału.
.