„I fear we have awakened a sleeping giant and filled him with a terrible resolve.”
What better way to capture the patriotic determination of the United States than using these words uttered by a former enemy 60 years ago after another attack on America? Od czasu wydarzeń z 11 września politycy i media często używają tego cytatu lub jego fragmentów, zazwyczaj przypisując go japońskiemu admirałowi Isoroku Yamamoto. Wypowiedział on ten słynny komentarz wkrótce po ataku na Pearl Harbor.
Czyżby?
Historycy mają wątpliwości. Niektórzy twierdzą, że Hollywood po prostu to wymyślił. Inni twierdzą, że podczas gdy Yamamoto mógł to kiedyś napisać, na pewno nie powiedział tego zaraz po Pearl Harbor.
„O ile mi wiadomo, nie mamy żadnych dowodów na to, że Yamamoto kiedykolwiek dokonał obserwacji po ataku, że Japonia obudziła śpiącego olbrzyma”, powiedział Steve Gillon, dziekan Kolegium Honorowego na Uniwersytecie w Oklahomie i historyk-rezydent w History Channel. „Zwrot ten pojawia się po raz pierwszy w hollywoodzkim filmie.”
Film, do którego odnosi się Gillon to 1970’s Tora! Tora! Tora!, produkcja 20th Century Fox opowiadająca o Pearl Harbor. Aktor Soh Yamamura, portretujący adm. Yamamoto, wygłosił na końcu złowieszczą deklarację „śpiącego olbrzyma”. Cytat został sparafrazowany w tegorocznej, wartej 140 milionów dolarów epopei Pearl Harbor, w której aktor Mako jako Yamamoto wygłosił tę kwestię.
Richard Fleischer, reżyser filmów Tora! Tora Tora!, i Elmo Williams, producent filmu, utrzymują, że cytat jest prawdziwy, ale obaj przyznają, że został napisany – nie wypowiedziany – przez Yamamoto. Jednakże, Fleischer i Williams nie widzą oko w oko pisemnego źródła cytatu.
Fleischer wspomina, że zakwestionował linię „śpiącego olbrzyma”, kiedy kręcił film. „I powiedziano mi przez Elmo Williamsa, że Yamamoto nigdy tak naprawdę tego nie powiedział, ale że to było w jego pamiętniku. Więc wzięliśmy to z pamiętnika,” powiedział.
Fleischer mówi, że nigdy faktycznie nie widział pamiętnika, ale zakłada, że historyk Gordon W. Prange zrobił. Prange, który zmarł w 1980 roku, był profesorem historii z Uniwersytetu Maryland, zatrudnionym przez filmowców do zbadania wydarzeń poprzedzających Pearl Harbor. Fleischer mówi, że Prange i sztab kilkunastu osób skompilował tomy materiałów do filmu.
PRODUCER CITES LETTER
Producent Williams, w międzyczasie, mówi, że cytat pochodzi „z listu napisanego przez Yamamoto do kolegi oficera kilka miesięcy po ataku na Pearl Harbor, gdy Yamamoto prowadził inspekcję japońskich sił na Pacyfiku.” Williams twierdzi, że list został uzyskany przez scenarzystę Larry’ego Forrestera od japońskiego oficera wojskowego, gdy Forrester prowadził badania przedprodukcyjne w Japonii. Ale Williams już go nie ma i „nie ma pojęcia, gdzie on jest.”
Williams przyznaje, że filmowcy wzięli pewne swobody, wstawiając cytat na końcu filmu i sprawiając, że wygląda to tak, jakby Yamamoto powiedział to krótko po Pearl Harbor. Ale ta scena i jedna obejmująca wymianę zdań między dwoma wojskowymi kucharzami były jedynymi momentami, w których „kiedykolwiek odeszliśmy od faktycznej relacji dzień po dniu z tego, co się wydarzyło.”
Większość Tora! Tora! Tora!, powiedział, była oparta na książce napisanej przez Prange’a dla filmowców. „Zatrudniłem Prange’a do napisania dzień po dniu relacji z wydarzeń prowadzących do ataku na Pearl Harbor, ponieważ był to tak drażliwy temat i nie chciałem być uznany za winnego”, powiedział Williams.
Książka, również zatytułowana Tora! Tora! Tora!, została po raz pierwszy opublikowana w Japonii w 1970 roku. Skrócona wersja została opublikowana przez Readers Digest. Żadna z nich nie zawiera odniesienia do obserwacji „śpiącego olbrzyma” Yamamto.
PROFESSOR SAYS 'NO WAY’
Silny argument przeciwko autentyczności cytatu pochodzi od profesora historii Uniwersytetu w Pittsburghu Donalda M. Goldsteina, autora lub współautora 21 prac historycznych, w tym sześciu traktujących o ataku na Pearl Harbor. Co ważniejsze, Goldstein był współautorem wraz z Prange’em dwóch definitywnych książek na temat ataku: At Dawn We Slept: The Untold Story of Pearl Harbor oraz Pearl Harbor: The Verdict of History.
Goldstein utrzymuje, że cytat Yamamoto nie pochodził ani z dziennika, ani z listu. „Jeśli chodzi o mnie”, mówi, „Yamamoto nigdy nie miał dziennika. Co więcej, nie mogę znaleźć żadnych dowodów na to, że złożył lub napisał to oświadczenie. To po prostu nie jest tak.”
Goldstein mówi, że Prange, który był jego mentorem, prowadził badania nad atakiem na Pearl Harbor na długo przed tym, jak został zatrudniony przez Tora! Tora! Tora! Duża część tego materiału badawczego, według Goldsteina, została również wykorzystana w dwóch książkach, które wspólnie napisali.
Goldstein utrzymuje również, że skontaktował się z Fleischerem, pytając reżysera, jakie jest jego źródło cytatu z Yamamoto. „Fleischer powiedział mi, że dostał go od Prange’a. To nie jest prawda,” powiedział. „Mam akta dotyczące Yamamoto, które zostały zebrane przez Prange’a. Mam listy miłosne do jego dziewczyny. Mam wszystkie papiery Prange’a, materiały badawcze i zapisy, i nigdzie nie mogę znaleźć tego cytatu.”
„Więc to, co ci faceci (filmowcy) zrobili, to że dostali ten ładny cytat skądś, ale nikt nie wydaje się wiedzieć dokładnie skąd,” powiedział.
Wojskowy i filmowy historyk Lawrence Suid mówi, że Fleischer wskazał mu w liście, że producent Williams dostał cytat z dziennika Yamamoto. „Jeśli tak,” powiedział Suid, „to nadal nie było uprawnione wkładanie mu tego w usta, jeśli było to tylko napisane. W każdym razie, Yamamoto nie miał pamiętnika. Najważniejsze jest to, że nigdy nie wypowiedział tych słów i mogą one pochodzić z okresu dłuższego niż rok później.”
Suid, autor Sailing on the Silver Screen: Hollywood and the U.S. Navy podkreśla, że nie ma powodu, aby naprawdę kwestionować, że producent Williams miał list, w którym Yamamoto użył cytatu „śpiącego olbrzyma”. Dodaje jednak, że „w żaden sposób nie zmienia to rzeczywistości, że Yamamoto nie wypowiedział tego zdania” tuż po ataku na Pearl Harbor. „Dlatego jakikolwiek wniosek, że wypowiedział te słowa jest błędny”
QUOTE HAS RING OF TRUTH
Z drugiej strony William D. Hoover, profesor historii Uniwersytetu w Toledo, którego specjalnością jest historia Japonii i wszystko co z nią związane, twierdzi, że wypowiedź „brzmi bardzo podobnie do czegoś, co powiedziałby Yamamoto”. Ale Hoover zwraca uwagę, że „trudno byłoby znaleźć bezpośrednie źródło do tego oświadczenia, zwłaszcza gdy jest ono tłumaczone z japońskiego na angielski.”
.