Prowincja poznańska

Terytorium późniejszej prowincji stało się pruskie w 1772 r. (okręg Netze) i 1793 r. (Prusy Południowe) podczas I i II rozbioru Polski. Po klęsce Prus w wojnach napoleońskich, w 1807 r. na mocy francusko-pruskiego traktatu w Tylży terytorium to zostało przyłączone do Księstwa Warszawskiego. W 1815 roku, podczas Kongresu Wiedeńskiego, Prusy uzyskały zachodnią trzecią część Księstwa Warszawskiego, która stanowiła około połowy dawnych Prus Południowych. Prusy zarządzały następnie tą prowincją jako półautonomicznym Wielkim Księstwem Poznańskim, które straciło większość swojego wyjątkowego statusu już po powstaniu listopadowym w 1830 roku w Kongresówce, ponieważ władze pruskie obawiały się polskiego ruchu narodowego, który zniweczyłby system Świętego Przymierza w Europie Środkowej. Zamiast tego pruskie działania germanizacyjne nasiliły się pod rządami Oberpräsidenta Eduarda Heinricha von Flottwella, który zastąpił księcia-gubernatora Antoniego Radziwiłła.

Pierwsze powstanie wielkopolskie w 1846 r. zakończyło się niepowodzeniem, ponieważ czołowi powstańcy wokół Karola Libelta i Ludwika Mierosławskiego zostali zgłoszeni do pruskiej policji i aresztowani za zdradę stanu. Ich proces przed berlińskim sądem Kammergericht zyskał im ogromną popularność nawet wśród niemieckich narodowych liberałów, którzy sami zostali stłumieni przez dekrety karlsbadzkie. Obaj zostali uwolnieni w czasie rewolucji marcowej 1848 roku i triumfalnie obnoszeni po ulicach.

W tym samym czasie w Poznaniu zebrał się polski komitet narodowy, który zażądał niepodległości. Armia pruska pod dowództwem generała Friedricha Augusta Petera von Colomba początkowo wycofała się. Król pruski Fryderyk Wilhelm IV, jak również nowy komisarz pruski Karl Wilhelm von Willisen, obiecali odnowiony status autonomii.

Jednakże zarówno wśród niemieckojęzycznej ludności prowincji, jak i w stolicy Prus pojawiły się nastroje antypolskie. Podczas gdy lokalny sejm poznański stosunkiem głosów 26 do 17 opowiedział się przeciwko przystąpieniu do Konfederacji Niemieckiej, 3 kwietnia 1848 r. parlament frankfurcki zignorował głosowanie, wymuszając zmianę statusu na wspólną prowincję pruską i włączenie jej do Konfederacji Niemieckiej.

Przeciwko polskiej autonomii opowiedział się ostro frankfurcki parlamentarzysta Carl Friedrich Wilhelm Jordan. Zgromadzenie początkowo próbowało podzielić księstwo poznańskie na dwie części: Prowincję Poznańską, która miałaby zostać przekazana ludności niemieckiej i włączona do nowo utworzonych Wielkich Niemiec, oraz Prowincję Gnieźnieńską, która miałaby zostać przekazana Polakom i pozostać poza granicami Niemiec. Ze względu na protesty polskich polityków plan ten nie powiódł się, a integralność księstwa została zachowana. Jednak po ostatecznym stłumieniu powstania wielkopolskiego przez wojska pruskie, 9 lutego 1849 r., po serii złamanych zapewnień, władze przemianowały księstwo na Prowincję Poznańską. Tytuł „Wielkiego Księcia Poznańskiego” pozostał w posiadaniu dynastii Hohenzollernów i nazwa ta pozostała w oficjalnym użyciu do 1918 r.

Wraz ze zjednoczeniem Niemiec po wojnie francusko-pruskiej w latach 1870-71 Prowincja Poznańska stała się częścią Cesarstwa Niemieckiego, a miasto Poznań zostało oficjalnie nazwane miastem rezydencji cesarskiej. Wrogość Bismarcka wobec Polaków była już dobrze znana, gdyż w 1861 roku w liście do siostry pisał: „Uderzcie w Polaków tak mocno, że zrozpaczą o swoim życiu; mam pełne współczucie dla ich stanu, ale jeśli chcemy przetrwać, możemy ich tylko wytępić”. Jego niechęć była mocno zakorzeniona w tradycjach pruskiej mentalności i historii. Nie było potrzeby dyskusji w kręgach pruskich, gdyż większość z nich, łącznie z monarchą, zgadzała się z jego poglądami. Polacy byli dyskryminowani przez państwo pruskie, stosowano liczne represje mające na celu wykorzenienie tożsamości i kultury polskiej społeczności.

Polscy mieszkańcy Posen, borykający się z dyskryminacją, a nawet przymusową germanizacją, w czasie wojny francusko-pruskiej opowiedzieli się po stronie francuskiej. Francja i Napoleon III znani byli z poparcia i sympatii dla Polaków pod panowaniem pruskim. Demonstracje na wieść o prusko-niemieckich zwycięstwach manifestowały polskie nastroje niepodległościowe, pojawiały się też wezwania do dezercji polskich rekrutów z armii pruskiej, które jednak w większości pozostały bez echa. Bismarck uważał to za oznakę słowiańsko-rzymskiego okrążenia, a nawet zagrożenie dla zjednoczonych Niemiec. Pod rządami niemieckiego kanclerza Otto von Bismarcka rozpoczęto odnowioną politykę germanizacyjną, w tym zwiększenie policji, komisję kolonizacyjną i Kulturkampf. W 1894 r. powstała grupa nacisku Niemieckie Towarzystwo Marchii Wschodnich (Hakata), a w 1904 r. uchwalono specjalne ustawodawstwo przeciwko ludności polskiej. Ustawodawstwo z 1908 roku zezwalało na konfiskatę majątków należących do Polaków. Władze pruskie nie zezwalały na rozwój przemysłu w Posen, dlatego gospodarkę księstwa zdominowało wysokotowarowe rolnictwo.

Pod koniec I wojny światowej losy prowincji były nierozstrzygnięte. Polscy mieszkańcy domagali się włączenia regionu do nowo powstałej niepodległej II Rzeczypospolitej, natomiast mniejszość niemiecka odmawiała jakichkolwiek ustępstw terytorialnych. Kolejne Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 r., dzień po wystąpieniu Ignacego Jana Paderewskiego. Powstanie spotkało się z niewielkim poparciem polskiego rządu w Warszawie. Po sukcesie powstania, województwo sosnowieckie było do połowy 1919 roku niezależnym państwem z własnym rządem, walutą i wojskiem. Po podpisaniu traktatu wersalskiego w 1919 r. większa część województwa, składająca się z obszarów z polską większością, została scedowana na rzecz Polski i zreformowana jako województwo poznańskie. Zaludniona przez Niemców pozostałość (z Bomst, częścią Czarnikau i Filehne, Fraustadt, Meseritz, Schneidemühl i Schwerin), około 2.200 km2 (850 m²), została połączona z zachodnimi pozostałościami dawnych Prus Zachodnich i była zarządzana jako Prusy Zachodnie (Posen-West Prussia) ze stolicą w Schneidemühl. Prowincja ta została zlikwidowana w 1938 roku, kiedy to jej terytorium zostało podzielone pomiędzy sąsiednie pruskie prowincje Śląsk, Pomorze i Brandenburgię. W 1939 roku tereny dawnej prowincji Posen zostały przyłączone do Niemiec hitlerowskich i weszły w skład Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie oraz Okręgu Rzeszy Kraj Warty (początkowo Okręg Rzeszy Posen). Do czasu zakończenia II wojny światowej w maju 1945 r. zostało opanowane przez Armię Czerwoną.

1919 r. Zezwolenie wojsk niemieckich na wkroczenie na polskie terytorium Posen, które właśnie zostało przekazane Polsce.

Po klęsce Niemiec w wojnie światowej w 1945 r. na żądanie Stalina wszystkie tereny niemieckie na wschód od nowo ustalonej w umowie poczdamskiej linii Odra-Nysa zostały przekazane Polsce lub Związkowi Radzieckiemu. Wszystkie historyczne części prowincji znalazły się pod kontrolą Polski, a pozostała etniczna ludność niemiecka została wypędzona siłą.

Rozwiązanie po 1918 rokuEdit

.