MORFOLOGIA
Gelady to duże, krępo zbudowane naczelne o ciemnobrązowym do bufiastego grubym umaszczeniu, z ciemnobrązową twarzą i jaśniejszymi, bladymi powiekami. Ogon jest krótszy niż ciało i głowa i ma kępkę na końcu (Napier 1981; Ankel-Simons 2007). Przedramiona i kończyny są prawie czarne (Napier & Napier 1967). U dorosłych samców, długi, ciężki, peleryna włosów jest obecny na grzbiecie (Napier 1981; Ankel-Simons 2007). Pomiędzy podgatunkami, T. g. gelada zazwyczaj ma przeważnie bladobrązowe do ciemnobrązowego upierzenie, podczas gdy T. g. obscurus jest ciemniejszy, od ciemnobrązowego do prawie czarnego (Yalden et al. 1977). Twarz nie ma włosów, jest krótsza i wyższa niż u innych pawianów. Ponadto pysk jest bardziej podobny do szympansa niż do pawiana (Ankel-Simons 2007). Najbardziej charakterystyczny dla geladas jest pozbawiony włosów różowy lub czerwony obszar skóry w kształcie klepsydry, znajdujący się na klatce piersiowej (Napier 1981; Ankel-Simons 2007). U samic ta plama skóry otoczona jest perłowymi wypustkami skóry. Geladas mają wyraźne modzele kulszowe (Ankel-Simons 2007). Samce są średnio większe od samic, a wyraźny dymorfizm płciowy jest charakterystyczny dla tego gatunku, przy czym samice są średnio o dwie trzecie większe od samców (Krentz 1993; Jolly 2007). Samice ważą średnio około 11 kg (24,3 lb), podczas gdy samce 18,5 kg (40,8 lb) (dane zebrane przez Jolly 2007). Długość głowy i ciała u obu płci wynosi od 50 do 75 cm (19,7 i 29,5 cala), a ogon ma od 30 do 50 cm (11,8 i 19,7 cala) długości (Ankel-Simons 2007). Gatunek ten ma silnie przeciwstawne palce wskazujące i kciuki, najbardziej ze wszystkich naczelnych (Napier 1981). Ponadto jego palce są krótkie i mocno zbudowane, co pozwala na efektywne wykorzystanie ich do kopania (Dunbar 1976). Geladas mają wyspecjalizowane uzębienie dostosowane do ich wysoce graminivorous diety, która jest bardzo ścierne do zębów (Jablonski 1994).
W niewoli, geladas dożyli do trzydziestki, ale szacowana długość życia dzikich jest mniejsza niż 14 lat (Dunbar 1980a; Weigl 2005).
Gelady są jednymi z najbardziej naziemnych zwierząt naczelnych, i są najlepiej opisane jako prawie całkowicie naziemne czworonogi z wyspecjalizowanymi adaptacjami morfologicznymi do karmienia i poruszania się po ziemi (Dunbar 1983b; 1986; Krentz 1993). W wyniku jego adaptacji, karmienie odbywa się na ziemi, z tylko bardzo rzadkie wycieczki do krzaków, aby uzyskać dostęp do żywności (Dunbar 1977b). Typowa postawa żerowania i związana z nią lokomocja (shuffle gait) jest unikalna dla gelady i występuje w pozycji siedzącej (Dunbar 1977b; 1983). Podczas tego typu lokomocji karmienia, zwierzę przykuca, karmi i przemieszcza się do przodu dwunożnie bez zmiany postawy pozwalając prawie ciągłe żerowania i konsumpcji (Wrangham 1980; Dunbar 1983b). Ruch tego typu występuje często w ciągu dnia, ale zwykle tylko na dystansie mniejszym niż jeden metr. W rezultacie, ze względu na duży udział czasu spędzanego na żerowaniu, dwunożny chód tasiemcowy może stanowić do jednej trzeciej dziennych zachowań lokomotorycznych (Wrangham 1980).
RANGE
CURRENT RANGE MAPS (IUCN REDLIST):
Theropithecus gelada
Gelady występują tylko w Etiopii, na płaskowyżu etiopskim głównie na południe od rzeki Tacazze, na północ od rzeki Awash i na wschód od rzeki Nil Błękitny (Dunbar 1993a; Oates 1996). Jednakże populacja została znaleziona w znacznej odległości od innych populacji, dalej na południe, wzdłuż górnej rzeki Wabi-Shebeli, w regionie Arusi (Mori & Belay 1990). W wielu miejscach rozmieszczenie jest nieciągłe, a gatunek występuje tylko bardzo blisko klifów i wąwozów (Dunbar 1993a). Pomiędzy podgatunkami, T. g. obscurus występuje na południu zasięgu gatunku, podczas gdy T. g. gelada na północy. Są one z grubsza podzielone przez wąwozy rzek Belegas i górną Tacazze (Yalden et al. 1977).
Całkowita dzika populacja pawianów gelada jest szacowana na nieco mniej niż 250 000 osobników (Dunbar 1998).
HABITAT
Gelady występują na otwartych, wysokich płaskowyżach wzdłuż wąwozów i skarp, które je przecinają, powyżej 1500 m (4921.3 ft) do około 4500 m (14763.8 ft) z większości populacji zamieszkujących wysokości między 2000 i 3000 m (6561.7 i 9842.5 ft) (Iwamoto & Dunbar 1983; Dunbar 1992; 1993; Iwamoto 1993; Belay & Shotake 1998; Jolly 2007). Siedliska Gelada charakteryzują się bliskością klifów do spania i wykorzystaniem kilku różnych rodzajów stosunkowo bezdrzewnych i górskich łąk do żerowania, siedlisk, które są zwykle przeplatane krzewami, drzewami i gęstymi zaroślami (Dunbar 1976; Kawai & Iwamoto 1979; Napier 1981; Iwamoto & Dunbar 1983; Iwamoto 1993; Jolly 2007). Roślinność na badanych obszarach składa się zwykle z traw, ziół i roślinności poziomu krzewów. W niektórych siedliskach, pogoda może być surowa, jak gradobicia występują regularnie w porze mokrej i przymrozki są postrzegane w porze suchej (Iwamoto & Dunbar 1983). Ponieważ niektóre obszary ich siedliska płaskowyżu są pod ludzką uprawą, populacje często są marginalizowane do obszarów w pobliżu klifów, a czasem geladas inwazji intruzyjnych pól uprawnych na żer (Iwamoto 1993). Typowy wzór wykorzystania siedliska jest spać na klifach i wspiąć się na płaskowyże dla ich codziennej działalności, ale nadal pozostają w pobliżu klifów (Napier 1981; Iwamoto 1993; Jolly 2007). Podczas gdy zwykle wykorzystywane są tylko ściany klifów i pobliskie łąki, jeśli w siedlisku występują zbocza, będą one również wykorzystywane (Mori et al. 1999). Siedliska gelada są na ogół chłodniejsze i mniej suche niż obszary nizinne, co łagodzi negatywny wpływ pory suchej na dostępność pożywienia (Iwamoto 1993).
Na płaskowyżu Amhara rok można podzielić na porę deszczową (czerwiec-wrzesień) i suchą, przy czym w siedliskach położonych bardziej na południu występuje niewielka druga pora deszczowa w marcu i kwietniu (Iwamoto 1993). Roczna suma opadów w siedliskach gelada wynosi zwykle około 120 cm (47,2 cala), ale zwykle wzrasta wraz z wysokością (Iwamoto & Dunbar 1983; Iwamoto 1993). Miesięczne średnie temperatury na płaskowyżu Amhara wahają się od wysokich około 20°C (68°F ) (marzec-maj) do niskich około 15°C (59°F) (lipiec-wrzesień) z ogólną tendencją do niższych temperatur wraz ze wzrostem wysokości (Iwamoto & Dunbar 1983; Iwamoto 1993). Codziennie jednak temperatura może się różnić do 25 ° C (45 ° F) i może spaść poniżej zera (Iwamoto & Dunbar 1983).
EKOLOGIA
Gelady są najlepiej opisane jako głównie graminivorous i są prawdziwymi pastwiskami z ponad 90% diety są źdźbła trawy. Istnieje przesunięcie do kwiatów i kopanie dla kłączy i korzeni i żerowania na zioła, gdy dostępność lub wartość odżywcza dostępnych traw zmienia (Dunbar & Dunbar 1974b; Dunbar 1976; 1977; Iwamoto & Dunbar 1983; Dunbar 1984b; Iwamoto 1993; Dunbar 1998). Geladas są jedynym graminivorous naczelnych i spożywać pokarmy bardziej zbliżone do tych spożywanych przez kopytnych, żucia żywności około tak skutecznie, jak zebry (Iwamoto 1979; Dunbar & Bose 1991; Iwamoto 1993). Zjadają zarówno liście, jak i nasiona traw, a także zioła, kwiaty, drobne rośliny, owoce, pnącza, krzewy, osty i owady (Dunbar 1976; 1977; Iwamoto & Dunbar 1983; Iwamoto 1993). Owady są spożywane rzadko, a następnie tylko wtedy, gdy są one łatwo dostępne (Iwamoto 1993). Istnieje zmienna sezonowa zmiana w diecie w porze suchej, w którym mniej traw są spożywane i innych roślin spożywczych, zwłaszcza ziół, są zastępowane. Ponadto, gdy trawy są w nasionach, proporcjonalnie więcej nasion są spożywane i są preferencyjnie wybierane nad źdźbła trawy, gdy oba są dostępne (Dunbar 1976; Iwamoto 1993).
Noc spędza się na ścianach klifów, spanie na gzymsach (Crook 1966). Rano około wschodu słońca, dzienne geladas opuści swoje klify snu, wznieść się na szczyt płaskowyżu i natychmiast rozpocząć działalność społeczną i karmienia (Dunbar & Dunbar 1974b; Dunbar 1977b; Iwamoto 1993). Po porannej interakcji społecznej, karmienie zwiększa częstość występowania i jest główną aktywnością przez resztę dnia, czasami przerywaną przez podróż, aż do wieczora, kiedy niektóre działania społeczne są ponownie widoczne przed zejściem do miejsc snu na klifie (Dunbar & Dunbar 1974b; Dunbar 1977b). Pomiędzy kilkoma miejscami badań, dzień jest zwykle spędzany na karmieniu (35,7-62,3%), przemieszczaniu się (14,7-20,4%), odpoczynku (5,2-26,3%) i działalności społecznej (16,0-20,5%) (Iwamoto & Dunbar 1983). Jednak w niektórych miejscach badań żerowanie może stanowić do 81,6% czasu spędzanego w ciągu dnia, a pozostała część dnia spędzana jest głównie na przemieszczaniu się i pielęgnacji (Kawai & Iwamoto 1979). Okres aktywności wynosi od 11 do 12 godzin, a w porze suchej więcej czasu spędza się na żerowaniu (Iwamoto 1993). Większość dystansu pokonywanego w ciągu dnia wynika z żerowania, a wraz ze wzrostem wysokości siedliska czas żerowania wydłuża się (Dunbar 1977b; Iwamoto & Dunbar 1977; Dunbar 1992). Ogólnie rzecz biorąc, między populacjami, jak karmienie idzie w górę, odpoczynek spada, a w stosunku do siebie, czas spędzony w ruchu i interakcji społecznych pozostaje około tego samego (Iwamoto & Dunbar 1983).
Day range varies daily and seasonally but is closely related to group size, with animals ranging between averages of 600-2160 m (1968.5-7086.6 ft) per day with larger groups moving longer distances (Dunbar & Dunbar 1979; Kawai & Iwamoto 1979; Iwamoto & Dunbar 1983). Zakresy domowe wahają się od około 0,78 do 3,44 km2 (0,3 i 1,3 mi2) i podobnie jak w przypadku zasięgu dziennego, są związane z wielkością grupy, z większymi grupami posiadającymi większe zakresy domowe (Iwamoto & Dunbar 1983).
Podczas pory deszczowej geladas żywią się siedząc i żerując obiema rękami po kolei, używając kciuka i 1. cyfry do zbierania odpowiednio zielonych źdźbeł trawy (Crook & Aldrich-Blake 1968; Dunbar 1977b; Iwamoto 1993). Źdźbła są przenoszone do pyska dopiero po zgromadzeniu 10-20 w dłoni, a po kilku minutach gelada przemieszcza się lub przechodzi kilka metrów i kontynuuje żerowanie (Crook & Aldrich-Blake 1968; Dunbar 1977b; Iwamoto 1993). W porze suchej, gdy preferowane pokarmy są często pod powierzchnią ziemi, gelada będzie kopać używając obu rąk jako łopaty (Crook & Aldrich-Blake 1968; Iwamoto 1993).
Inne naczelne, z którymi gelada są często sympatyczne obejmują pawianów (Papio sp.) i małp koczkodanów (Chlorocebus aethiops) (Crook & Aldrich-Blake 1968; Dunbar & Dunbar 1979). Są one czasami spotykane w połączeniu z pawianami, ale nigdy z koczkodanami. Jednakże, ze względu na ich wyspecjalizowanej diety, nie są w bezpośredniej konkurencji żywności z obu tych gatunków naczelnych (Dunbar & Dunbar 1979). Z drugiej strony, również ze względu na ich diety, geladas potencjalnie napotykają konkurencji sympatycznych, nie naczelnych roślinożerców, w tym ibex (Capra walie), klipspringers (Oreotragus oreotragus), bushbucks (Tragelaphus scriptus), duikers (Sylvicapra grimmia) i udomowionych koni i bydła (Dunbar 1978a).
Geladas są zagrożone przez kilka potencjalnych i rzeczywistych drapieżników. Należą do nich psy, szakale, lamparty, serwale, lisy, hieny i lammergeyers (Dunbar & Dunbar 1975; Ohsawa 1979; Iwamoto et al. 1996; Mori et al. 1997). Zwykle reakcją na drapieżniki jest ucieczka w kierunku ścian klifów, ale w pewnych okolicznościach samce mogą stawić czoła zagrożeniu, a nawet obserwowano konfrontację z psami, a nawet tłum i otaczanie lamparta (Dunbar & Dunbar 1975; Ohsawa 1979; Iwamoto et al. 1996). Ogólnie rzecz biorąc, presja drapieżnicza wydaje się niska, prawdopodobnie z powodu bliskości ludzi do wielu siedlisk (Iwamoto 1993).
Treść ostatnio modyfikowana: September 3, 2008
Written by Kurt Gron. Reviewed by Robin Dunbar.
Cite this page as:
Gron KJ. 2008 Wrzesień 3. Primate Factsheets: Gelada baboon (Theropithecus gelada) Taxonomy, Morphology, & Ecology . <http://pin.primate.wisc.edu/factsheets/entry/gelada_baboon/taxon>. Dostęp 2020 lipiec 29.
.