Jeroboam

JEROBOAM (hebr. יָרָבְעָם), pierwszy król posolomońskiego Izraela; syn Nebata i Zeruah, pochodził z miasta Zeredah w Efraimie (I Krl 11,26). Jeroboam panował przez 22 lata (14:20), w przybliżeniu od 928 do 907 r. p.n.e. Istnieją dwa wyjaśnienia znaczenia jego imienia: „zwiększy liczbę ludu” i „ten, który walczy w bitwach ludu”, imię odpowiednie do faktu, że przewodził on rebelii przeciwko Rehoboamowi. Jeroboam, „mąż mężny”, któremu król Salomon powierzył kierownictwo nad pańszczyzną Efraima i Manasesa w celu ufortyfikowania Jerozolimy, „podniósł rękę przeciw królowi” (I Królów 11:26-28). *Achajasz Szilonita poparł bunt Jeroboama i obiecał mu rządy nad dziesięcioma plemionami, a także nad ludźmi, którzy opowiadali się za politycznym odłączeniem od rodu Dawida. Szczegóły dotyczące buntu Jeroboama nie są opisane w Księgach Królewskich, ale wydaje się, że miał on miejsce w drugiej połowie panowania Salomona. Septuaginta podaje, że Jeroboamowi udało się wcielić do wojska 300 rydwanów, a jego twierdza znajdowała się w mieście Zeredah (lub Zerererah). Rebelia nie powiodła się i Jeroboam został zmuszony do ucieczki do Egiptu, gdzie schronił się u faraona Sziszaka (relacja ta pojawia się również w I Księdze Królewskiej 11,40). Według Septuaginty Sziszak wydał Jeroboama za mąż za swoją szwagierkę i z tego związku urodził mu się syn Abijah.

Po śmierci Salomona Jeroboam powrócił z Egiptu, a według niektórych źródeł wziął nawet udział w zgromadzeniu ludowym w Szechem i wraz ze starszyzną Izraela prowadził negocjacje z Rehoboamem w sprawie obniżenia podatków (por. I Krl 12,20). Gdy Rehoboam odrzucił ich prośbę, przywódcy ludu – z wyjątkiem Judy i Beniamina – ogłosili swoją polityczną niezależność od rodu Dawida i mianowali Jeroboama swoim królem. Natychmiast po wstąpieniu na tron Jeroboam rozpoczął serię posunięć mających na celu nie tylko przeciwdziałanie próbom króla Judy odzyskania centralnych i północnych terytoriów plemiennych, ale także pogłębienie rozłamu między dwoma królestwami. Nie istnieją żadne zapisy dotyczące działalności Jeroboama w zakresie organizacji administracyjnej i wojskowej jego nowego królestwa. Wiadomo jedynie, że najpierw ufortyfikował Szechem, najwyraźniej swoją stolicę, ale z nieznanych powodów opuścił Szechem i zbudował Penuel we wschodniej Transjordanii (I Krl 12,25), a później być może udał się do Tirzah (14,17; por. 15,21). Działalność Jeroboama w sprawach rytualnych jest opisana negatywnie w I Księdze Królewskiej 12,25-33. Uczynił on dwa złote cielce, umieszczając jednego w Dan na północy, a drugiego w Bet-El na południu. Kult cielca nie był czymś zupełnie nowym w rytuale Izraela, lecz raczej ponownym wprowadzeniem wcześniejszej tradycji rytualnej. Dan i Bet-El były świętymi miejscami kultowymi przed ustanowieniem królestwa. Złotemu cielcowi, który albo służył jako piedestał, na którym stał YHWH, albo faktycznie reprezentował YHWH, sprzeciwiał się pisarz Wj 32. Autor ten ułożył opowieść o złotym cielcu na pustyni (por. I Krl 12,28 z Wj 32,4) jako polemikę przeciwko przywróceniu kultu Jeroboama, twierdząc, że jego początki sięgają starożytnego buntu przeciwko YHWH (Aberbach i Smolar 1967; Sperling). Należy ponadto zauważyć, że Ahijah, który wspierał bunt, był prorokiem YHWH. Być może tradycja Shiloh nie miała problemu z używaniem cielców w kulcie YHWH.

Biblijne wersje kampanii Szeszaka (I Król 14:25-28; II Kron. 12:2-12) opowiadają głównie o tym, co wydarzyło się w królestwie Judy, ale ryciny ścienne w świątyni w Karnaku w Egipcie wymieniają miasta podbite przez Szeszaka i wskazują, że Izrael Jeroboama najbardziej ucierpiał w tej wojnie. Sziszak najechał południowe terytorium królestwa Izraela przez Gezer i Gibeon, przeniknął do owocnej doliny Sukot, stamtąd skierował się do dolin Bet-Szean i Jezreel, a następnie wrócił do Egiptu przez równinę nadbrzeżną. Możliwe, że Sziszak zamierzał zademonstrować potęgę Egiptu i przywrócić jego władzę nad Izraelem, ale przygoda ta nie zakończyła się egipską dominacją nad królestwami w Palestynie, lecz jedynie grabieżą. Archeolodzy odkryli, że wiele miast w królestwie Izraela, takich jak Gezer, Beth-Shean, Taanach i Megiddo, zostało zniszczonych podczas tej kampanii. *Sukces Abiasza w podboju terytoriów Jeroboama w południowej części gór Efraima (II Kron. 13:3-19) musi być rozumiany nie tylko na tle słabości Jeroboama w wyniku kampanii Sziszaka, lecz także w świetle rosnącego nacisku na Izraela ze strony Aramu-Damaszku na północnym wschodzie i Filistynów na południowym zachodzie. Być może nawet do czasów Jeroboama wschodnie państwa transjordańskie zdołały odzyskać niezależność, wykorzystując zarówno wewnętrzny konflikt między Izraelem a Judą, jak i zewnętrzną presję Aramejczyków i Filistynów na królestwo Izraela.

.