Hillel, (rozkwitł w I w. p.n.e. – I ćwierć I w. n.e.), mędrzec żydowski, najwybitniejszy w swoim czasie mistrz komentarza biblijnego i interpretator tradycji żydowskiej. Był czczonym przywódcą szkoły znanej pod jego imieniem, Domu Hillela, a jego starannie stosowana dyscyplina egzegetyczna zyskała miano Siedmiu Reguł Hillela.
Hillel urodził się w Babilonii, gdzie otrzymał zarówno wczesne, jak i średnie wykształcenie. Jako młody człowiek udał się do Palestyny, aby kontynuować zaawansowane studia pod kierunkiem czołowych nauczycieli Pisma Świętego i Prawa Ustnego, którzy należeli do grupy lub partii zwanej faryzeuszami. Choć nie da się przedstawić ściśle biograficznej relacji z życia Hillela, gdyż właściwie każda opowieść o nim jest obrosła legendą, źródła literackie łączą się w spójną całość, tworząc coś, co można nazwać pierwszą wyrazistą osobowością judaizmu talmudycznego, tej gałęzi myśli i tradycji żydowskiej, która stworzyła Talmud, dzieło komentujące Prawo Ustne. Innymi słowy, można powiedzieć, że życie Hillela jest czymś więcej niż tylko mglistym wspomnieniem anegdot lub imieniem z dołączonym powiedzeniem lub dwoma.
Więcej niż jedna historia podkreśla oddanie Hillela całym sercem studiom. Podobnie jak w przypadku większości mędrców talmudycznych, Hillelowi nie przypisuje się cudów ani nadprzyrodzonych osiągnięć, ale jest on przedstawiany jako osoba o wzorcowych, a nawet najwyższych cnotach. W tradycyjnych przekazach jest on wzorem cierpliwości i nawet gdy niektórzy wielokrotnie próbują go znieważyć, jego spokój i uprzejmość pozostają nienaruszone. Jawi się jako gorący zwolennik pokojowego postępowania, miłośnik wszystkich ludzi, pilny uczeń, przekonujący i gotowy nauczyciel oraz człowiek gruntownie i radośnie ufający Bogu. Krótko mówiąc, jawi się on jako wzór idealnego żydowskiego mędrca.
Ta idealizacja nie jest w całości pochwałą gawędziarza. Krytyczna analiza powiedzeń Hillela, jego dwóch aktów prawnych mających na celu złagodzenie trudności ekonomicznych w społeczeństwie, a nawet motywów, które legendy starają się uwypuklić, nie pozostawiają wątpliwości, że Hillel rzeczywiście głęboko wpłynął na strukturę żydowskiego życia.
Choć nie jest on nigdzie opisany jako twórca zasad, które mają prowadzić ucznia w legalnej interpretacji Pisma Świętego, Hillel jest bezsprzecznie jednym z najbardziej wpływowych talmudycznych sponsorów i praktyków świadomej, starannie stosowanej dyscypliny egzegetycznej, niezbędnej do właściwego wyjaśnienia treści Biblii. Stosowane przez niego „siedem reguł” – z których niektóre przypominają reguły panujące w szkołach hellenistycznych, gdzie studiowano i interpretowano Homera – miały służyć za podstawę bardziej rozbudowanych reguł w II wieku. Homilie i przypowieści przypisywane Hillelowi ukazują go jako znakomitego pedagoga.
Oprócz innych darów, Hillel posiadał epigramatyczną biegłość, która jest widoczna w jego powiedzeniach i która nieuchronnie przyczyniła się do tego, że zostały one na długo zapamiętane. Co znamienne, w jedynym w swoim rodzaju traktacie Miszny (autorytatywnego zbioru Prawa Ustnego), Pirqe Avot („Rozdziały Ojców”), Hillel jest cytowany częściej niż jakikolwiek inny mędrzec talmudyczny. Jako przywódca szkoły znanej jako Dom Hillela, zdołał zdobyć szeroką akceptację dla swojego podejścia, które uwolniło teksty i prawo od niewolniczo dosłownej i ścisłej interpretacji; w istocie, bez niego bezkompromisowa sztywność i surowość mogły rozwinąć się w odziedziczonych tradycjach.
Docenienie przez Hillela społeczno-ekonomicznych potrzeb jego epoki oraz dużych możliwości tkwiących w biblijnych wypowiedziach i wartościach, plus jego preferencja dla perswazyjności, aby przedstawić swój punkt widzenia, doprowadziły do przyjęcia, z nielicznymi wyjątkami, poglądu Hillelity w nauczaniu talmudycznym i do ustanowienia go jako normy prawnej.
Źródła talmudyczne mówią o awansie Hillela na patriarchalnego przywódcę, po tym jak udowodnił on swoją intelektualną wyższość nad urzędującymi wówczas przywódcami. W każdym razie, żydowscy patriarchowie – rzymskie określenie oficjalnych przywódców palestyńskich Żydów – aż do około V wieku, kiedy patriarchat dobiegł końca, byli potomkami Hillela.
Wiele opowieści o Hillelu, zwłaszcza te, w których jest on przeciwstawiany Szammai, należą do najpopularniejszych opowieści talmudycznych w żydowskiej literaturze i folklorze.