Co to jest farmakogenomika?

… i jak klinicyści mogą wykorzystać postępy w genomice, aby lepiej przewidzieć, jak ich pacjent zareaguje na leki?

Farmakogenomika jest badaniem tego, jak genom pacjenta może wpływać na jego reakcję na leki. Warianty w genomie danej osoby mogą zwiększyć skuteczność działania leków lub uczynić je nieskutecznymi. Mogą również pomóc przewidzieć, którzy pacjenci będą cierpieć z powodu skutków ubocznych – od tych zaledwie nieprzyjemnych po potencjalnie zagrażające życiu. Farmakogenomika może pomóc klinicystom w podjęciu decyzji, jakie leki podać pacjentowi i w jakiej dawce.

Dlaczego jest to ważne? Uważa się, że interwencje lekowe są skuteczne tylko u 30%-60% pacjentów, ponieważ poszczególne osoby różnie reagują na leki. Jedna na 15 hospitalizacji w Wielkiej Brytanii jest związana z niepożądanymi reakcjami na leki, co kosztuje NHS ponad 600 milionów funtów rocznie.

Więc, nie bez powodu, farmakogenomika jest jednym z trzech głównych celów rewolucji genomowej NHS, wraz z poprawą wyników w chorobach nowotworowych i rzadkich. Wykorzystując informacje genomowe w celu uzyskania większej liczby pacjentów na właściwe leczenie szybko, NHS ma nadzieję, że koszty badań genomowych będą znacznie przewyższane przez zmniejszenie zmarnowanych recept, minimalizując niepotrzebne przyjęcia do szpitala i oszczędzając czas klinicystów.

Przyjrzyjrzyjmy się dwóm kluczowym sposobom, w jakie farmakogenomika może poprawić opiekę zdrowotną.

Unikanie działań niepożądanych

Lek może mieć niskie ryzyko działań niepożądanych w populacji ogólnej, ale wysokie w grupie, która posiada pewien allel (zmianę w swoim genomie). Przykładem tego jest abakawir, lek przeciwwirusowy, który jest stosowany jako część terapii skojarzonej w leczeniu HIV. Abakawir jest dobrze tolerowany przez większość pacjentów, ale u niewielkiej liczby (około 5%) wystąpi reakcja nadwrażliwości na ten lek, która może być poważna, a niekiedy śmiertelna.

Ryzyko wystąpienia reakcji nadwrażliwości jest znacznie większe u pacjentów, którzy mają szczególny wariant genu zwany HLA-B*5701, a wytyczne NICE stanowią, że pacjenci powinni być badani pod tym kątem przed rozpoczęciem leczenia. Test ten jest dostępny od ponad dekady, a naukowcy odkryli, że ma on duży wpływ na częstość występowania reakcji nadwrażliwości.

Decydowanie o dawkowaniu

Pacjent może metabolizować lek szybciej niż normalnie – dlatego jest on szybciej usuwany z organizmu i nie wywiera wystarczającego działania. Lub osoba może metabolizować lek powoli, więc gromadzi się on w jej organizmie i może stać się toksyczny.

Przykładem tego jest klasa leków znanych jako tiopuryny, które mają zastosowanie w chemioterapii, a także jako immunosupresja w chorobach autoimmunologicznych. Podawane w nadmiernych dawkach mogą powodować niebezpieczne skutki uboczne. Oprócz zagrożeń, jakie stwarzają, mogą one powodować konieczność przerwania terapii, co może zmniejszyć prawdopodobieństwo powodzenia chemioterapii.

Ezym zwany metylotransferazą tiopuryny (TPMT) bierze udział w metabolizowaniu tiopuryn. Około 3 na 1000 osób nie ma działającej kopii genu TMTP, a bliżej 10% ma wersję genu, która jest mniej aktywna niż u reszty populacji. U tych osób standardowy kurs leczenia może spowodować, że staną się bardzo chorzy.

NICE nie zaleca obecnie badania genu, ale radzi klinicystom, aby „rozważyć pomiar aktywności TPMT przed rozpoczęciem terapii azatiopryną, merkaptopuryną lub tioguaniną. Pacjenci z nieobecną aktywnością TPMT nie powinni otrzymywać leków tiopurynowych; ci z obniżoną aktywnością TPMT mogą być leczeni pod specjalistycznym nadzorem.”

Z czasem, gdy sekwencjonowanie całego genomu stanie się dostępne dla pacjentów z trudnymi do leczenia nowotworami i ciężko chorymi dziećmi, klinicyści leczący pacjentów z białaczką będą, miejmy nadzieję, mieli te informacje na wyciągnięcie ręki.

Farmakogenetyka czy farmakogenomika?

Na przykład test na abakawir dotyczy pojedynczego genu – może to mieć tę zaletę, że wynik może być wygenerowany szybciej niż sekwencja całego genomu i może wymagać mniej złożonej interpretacji. Jednak w przypadku pacjentów, którzy prawdopodobnie będą potrzebować kilku testów, sekwencja całego genomu może oferować lepszą wartość niż wiele pojedynczych testów, zwłaszcza jeśli koszty i czas przetwarzania nadal spadają.

Jak krajowa usługa medycyny genomowej NHS jest rozwijana w ciągu następnego roku, będziemy aktualizować na temat wszelkich nowych osiągnięć w testach farmakogenomicznych, które pojawiają się po aktualnych katalogach testów dla raka i rzadkich chorób.