Historia Imperium Rzymskiego jest być może bezprecedensowa w swoim dobrobycie. Większość historyków i uczonych uważa, że było to „idealne imperium”, ze stabilną gospodarką, silnym rządem i, oczywiście, dobrym wojskiem, uważanym za pierwsze profesjonalne siły wojskowe (i najbardziej zabójcze) swoich czasów. Bogata historia Rzymu jest usiana wspaniałymi generałami, więc od dobrych, przez wielkich, po genialnych – oto 7 najlepszych rzymskich generałów.
Flawiusz Aecjusz żył w latach 396-454 p.n.e., w czasach, gdy Cesarstwo Zachodniorzymskie pogrążone było w chaosie i borykało się z zagrożeniami ze wszystkich stron, a w ciągu ostatniej dekady było świadkiem szybkiego wzlotu i upadku kilku przywódców wojskowych, w tym brutalnego wodza Hunów Atilli, który z ogromnymi armiami wdzierał się głęboko do Italii. Flawiusz Aecjusz dorastał jako chłopiec służący na dworze cesarskim, zanim w latach 408-405 p.n.e. przez trzy lata był przetrzymywany jako zakładnik przez króla Wizygotów Alaryka I, a później został wysłany na służbę do króla Hunów Rugili. Te doświadczenia związane z klanami, które nieustannie prowadziły wojny, w dużej mierze przyczyniły się do sukcesów militarnych Flawiusza w późniejszych latach. W 427 r. p.n.e. Flawiusz odbył kampanię w Galii, pokonując króla Wizygotów Teodoryka I i zdobywając miasto Arelate, a następnie wyparł Wizygotów i ponownie zwyciężył w bitwie pod Mons Colubrarius, pokonując króla Anaolsusa. W 431 r. p.n.e. kontynuował kampanię, odnosząc zwycięstwa nad Frankami i powiększając swoje terytorium o kolejne ziemie. W 451 r. p.n.e. Flawiusz wygrał bitwę, z której jest dziś najbardziej znany. Atilla Hun był spragniony wielkich podbojów, które podsyciłyby jego ambicje, i chciał zaatakować Galię, gdy Flawiusz jeszcze tam stacjonował. Obaj negocjowali, wymieniali się prezentami, a Atilla podarował Flawiuszowi nawet karła o imieniu Zerco. W końcu jednak Atilla dokonał inwazji, a Flawiusz połączył siły ze swoim starym wizygockim wrogiem Teodorykiem I, by stawić czoła Hunom na polu bitwy. Wynikiem tego była bitwa na równinie Catalaunian, w której według niektórych źródeł Atilla miał ponad 300 000 ludzi. W trakcie bitwy obie strony poniosły ciężkie straty i mówi się, że zarówno Flawiusz, jak i Teodoryk I wzięli udział w długiej walce, przy czym Teodoryk I zginął, spadając z konia i zostając stratowany na śmierć lub trafiony strzałą. Niezależnie od tego, siły Flawiusza uznano za zwycięzców, a Hunnici Atilli zostali zmuszeni do wycofania się. Wyczyny takie jak te przyniosły Flawiuszowi powszechny tytuł „ostatniego prawdziwego Rzymianina”.”
Żyjący w latach 63-12 p.n.e., Agrippa żył w czasach wielkich rzymskich generałów, takich jak Juliusz Cezar i Pompejusz, i służył jako najwyższy rangą i najbardziej szanowany przywódca wojskowy pod największym rzymskim cesarzem: Augusta Cezara. Agryppa był jednym z najlepszych przyjaciół Augusta (zwanego wtedy Oktawianem) przez całe jego wczesne życie, a wraz z Oktawianem doszedł do władzy, gdyż był adoptowanym bratankiem Juliusza Cezara i został mianowany gubernatorem Galii w 39 lub 38 roku p.n.e. Agryppa został okrzyknięty w całym Rzymie za stłumienie galijskiej rebelii i zasłynął z tego, że odmówił pomocy w triumfie. Oktawian przejął kontrolę nad imperium rzymskim, gdy Agryppa odniósł swoje najsłynniejsze zwycięstwo – w bitwie morskiej pod Actium w 31 r. p.n.e. pomiędzy egipskimi siłami Marka Antoniusza i Kleopatry VII. Agryppa brał udział w pomniejszych kampaniach w 34 i 33 r. p.n.e., a następnie prowadził masowe projekty upiększania Rzymu, zamawiając renowację wielkiego akweduktu Aqua Marcia oraz czyszcząc kanalizację i systemy wodno-kanalizacyjne. To skłoniło później Augusta do stwierdzenia, że „zastał miasto z cegły, a zostawił je miastem z marmuru”. W późniejszych latach Agryppa tworzył mapy geograficzne, przeprowadzał ankiety wśród obywateli imperium i pomagał zabezpieczyć nowy system rządowy imperium, dodając do tego własne pomysły na jego utrzymanie.
Nie będę pisał jego imienia dwa razy, więc będę się do niego odnosił po prostu jako do Lucjusza. Żyjący w latach 229-160 p.n.e. Lucjusz był dwukrotnym konsulem Rzymu odpowiedzialnym za upadek niegdyś wielkiego królestwa Macedonii. Od śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r. p.n.e. Macedonia była rozdarta i podzielona przez wojny domowe, ponieważ Aleksander nie pozostawił po sobie spadkobierców. Napięcia między Rzymem a Macedonią były napięte po starciach, jakie Rzym stoczył wcześniej z królem Filipem V. W 171 r. p.n.e., w tak zwanej trzeciej wojnie macedońskiej, Rzym i Macedonia rzuciły się sobie do gardeł po tym, jak król Perseusz pokonał armię rzymską w bitwie pod Callicinus. Jeszcze tego samego roku Lucjusz zadał Macedonii ostateczny cios w decydującej bitwie pod Pydną, starciu zbrojnym, w którym legiony wykazały się gibkością w stosunku do ciasno upakowanej falangi. Lucjusz nakazał egzekucję 500 macedońskich żołnierzy i wygnał wielu innych, a następnie zrabował ogromne sumy pieniędzy, z których większość, jak twierdzi Plutarch, samolubnie zatrzymał dla siebie. Aby zaspokoić zarówno swój głód, jak i swoich ludzi, Lucjusz zezwolił na brutalne złupienie 70 miast w królestwie Epiru, zniewalając około 150 000 ludzi. Jego powrót do Rzymu uczczono wielkimi triumfami, podczas których senat nadał mu tytuł Macedonicus.
Konstantyn Wielki (lub św. Konstantyn) jest znany z tego, że jako pierwszy cesarz rzymski przeszedł na chrześcijaństwo, co opisywane jest jako dramatyczna męka, podczas której patrzył na formujący się krzyż, wpatrując się w słońce. Przeniósł rzymską stolicę z zachodniego Rzymu do wschodniego Konstantynopola (Stambułu), miasta, które było genialnie położone między Morzem Śródziemnym a Morzem Czarnym i dzięki temu prosperowało jako ogromne centrum handlowe dla ludzi z całego świata. W związku z tym uważa się go za założyciela wielkiego Cesarstwa Wschodniorzymskiego (zwanego też Cesarstwem Bizantyjskim), które miało przetrwać jeszcze 1000 lat po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Swoje rządy ustanowił pokonując w wojnach domowych Maksencjusza i Licyniusza. W czasie swego panowania prowadził udane kampanie przeciwko Frankom, Alamanni, Wizygotom i Sarmatom. Uważa się go za jednego z najlepszych cesarzy (i pierwszego) Cesarstwa Bizantyjskiego, który zapoczątkował wielki sukces wielu następnych cesarzy.
Powszechnie nazywany po prostu Pompejuszem, żył w latach 106-48 p.n.e., doświadczając w swoim życiu wielu wojen i podbojów. W 83 r. p.n.e. Lucjusz Korneliusz Sulla powrócił do Rzymu z udanej kampanii przeciwko królowi Pontu Mitrydatesowi Wielkiemu, walcząc z potężną rodziną Marianów o kontrolę nad Italią w wojnie domowej. Wkrótce, z pomocą Pompejusza i jego taktycznych manewrów z trzema legionami, Sulla przejął pełną kontrolę nad Rzymem i ogłosił się dożywotnim dyktatorem. Sulla był pod wrażeniem osiągnięć Pompejusza i w ciągu kilkudziesięciu lat Pompejusz przeprowadził udane kampanie – pierwszą z nich na Sycylii i w Afryce w latach 82-81 p.n.e. Zabezpieczył Sycylię i założył dużą flotę na Sycylii. Zabezpieczył Sycylię i zapewnił Rzymowi duże dostawy zboża, a następnie pokonał króla Hiarbasa i podbił Numidię. Pompejusz został ogłoszony imperatorem przez swoich wiernych żołnierzy i otrzymał tytuł Pompejusza Wielkiego od Sulli, po czym odniósł hojne triumfy w Rzymie. Sulla zmarł w 78 roku p.n.e., a Pompejusz został wysłany do Hispanii, gdzie prowadził kampanię przez pięć lat (76-71 p.n.e.) i z trudem zadał miażdżący cios prężnemu królowi Sertoriuszowi, który niejednokrotnie stosował skuteczną taktykę partyzancką przeciwko siłom Pompejusza. W końcu, po zabójstwie Sertoriousa przez jednego z jego własnych oficerów, Pompejusz powrócił do Rzymu, gdzie pojmał 5 000 gladiatorów pod wodzą Spartakusa, co rozwścieczyło bardzo bogatego Marka Licyniusza Krassusa, który twierdził, że zasługi powinny być skierowane na niego jako prawowitego tego, który zakończył rebelię.
W 71 roku p.n.e. został nagrodzony kolejnym ogromnym triumfem w Rzymie i wraz z Krassusem łatwo został wybrany na konsula w 70 roku p.n.e. W 68 r. p.n.e. Pompejusz zyskał większą popularność, dowodząc udaną walką z piratami na Morzu Śródziemnym (jednak niektórzy, zwłaszcza Cyceron, później to skrytykowali). W 61 r. p.n.e. Pompejusz dołączył do Pierwszego Triumwiratu wraz z Juliuszem Cezarem i Krassusem (jak wspomniano wcześniej, do tego czasu obaj się pogodzili). Przez całe lata 50. (czas p.n.e., nie 50.) Pompejusz prowadził jeszcze bardziej udane kampanie przeciwko Pontowi i Judei (Izraelowi). Jednak w Triumwiracie zaczęły się kłopoty po tym, jak Krassus zginął w katastrofalnej bitwie pod Carrhae, a Pompejusz był coraz bardziej zazdrosny o ogromne sukcesy militarne Cezara. Nieuchronnie Cezar i Pompejusz doprowadzili do wojny domowej w 49 r. p.n.e., a Cezar został uznany za zwycięzcę po decydującej bitwie pod Pharsalus, w której błyskotliwa taktyka Cezara i jego najlepsi weterani pokonali liczniejszą armię Pompejusza. Pompejusz uciekł do Egiptu, gdzie został zamordowany na rozkaz króla Ptolemeusza XIII, chcąc przypodobać się Cezarowi (próba ta zresztą całkowicie się nie powiodła).
Scipio żył w latach 236-186 p.n.e. i jest uważany za jednego z największych generałów w całej historii. Po wstąpieniu w młodym wieku do armii rzymskiej podczas drugiej wojny punickiej przeciwko Kartaginie, prowadzonej przez genialnego Hannibala Barcę, Scipio przysiągł, że będzie uczestniczył w walce do końca. Służył z wyróżnieniem i przeżył bitwy pod Ticinus, Trebią i Cannae (przez niektórych historyków Cannae jest uważane za najgorszą klęskę militarną w historii Rzymu). Jeszcze bardziej niewiarygodne jest to, że Scypion podobno uratował życie swojemu ojcu (również Publiuszowi Scypionowi), gdy ten miał 18 lat, „szarżując na okrążające go siły z lekkomyślną odwagą” – według historyka Polibiusza. Lojalność Scypiona w dążeniu do rzymskiego zwycięstwa była tak silna, że podczas konferencji, na której zebrali się rzymscy przywódcy, by przedyskutować możliwość kapitulacji, Scypion wbiegł do sali, grożąc politykom mieczem, że nigdy się nie podda. W 211 r. p.n.e. ojciec i wuj Scypiona zostali zabici w bitwie przez Hasdrubala (brata Hannibala), a Scypion został nowym naczelnym generałem. W ciągu następnych kilku lat Scypion zdobył Carthago Nova (Nową Kartaginę) w Hispanii, która stała się jego bazą operacyjną. Scypion zyskał ogromny szacunek za swoje pokorne zachowanie wobec jeńców, a pewnego razu, gdy zaoferowano mu piękną kobietę jako nagrodę wojenną, zwrócił ją jej narzeczonemu, wodzowi plemienia Celtiberów o imieniu Allucius. Allucius był tak wdzięczny, że wzmocnił siły Scypiona wojownikami ze swojego plemienia. Scypion stoczył następnie bitwę pod Baecula z siłami Hasdrubala, w której oskrzydlił i otoczył swoją kawalerią armię kartagińską, jednocześnie unikając wojsk Gisgo i Mago (również dwóch zaufanych generałów Hannibala). Zwycięstwo to zostało jednak skrytykowane z powodu decyzji Scipio, by nie ścigać uciekającej armii Hasdrubala. Istnieje wiele teorii, ale ja pozostanę przy tej, w której obawiał się on, że zostanie złapany przez oddzielne armie Mago i Gisgo. W 205 roku p.n.e. Scipio otrzymał tytuł konsula i powrócił do Afryki, aby wznowić kampanię przeciwko Kartagińczykom, w której Scipio stoczył swoją najbardziej legendarną i najsłynniejszą bitwę: Zama.
Przybywając na pole bitwy, Hannibal (tak, sam wielki generał kartagiński był obecny pod Zamą) miał szacunkowo 58 000 piechoty i 6 000 kawalerii, a także 80 słoni bojowych Scipio miał 34 000 piechoty i około 8 700 kawalerii. Bitwa miała miejsce 19 października 202 roku p.n.e., a rozpoczęła się, gdy Hannibal rozkazał swoim słoniom ruszyć naprzód, by wybić dziury w rzymskich liniach. Scipio jednak ustawił swoich ludzi w pionowe kolumny z drogami pomiędzy nimi. Wiele słoni zostało po prostu przepchniętych przez otwory, podczas gdy inne zostały wypchnięte z powrotem w stronę kartagińskich żołnierzy przez hałas rzymskich trębaczy, powodując zniszczenia i zamieszanie na lewej flance Hannibala. Kawaleria Scypiona skutecznie zaatakowała i rozgromiła elitarną kawalerię numidyjską rozstawioną przez Hannibala i ścigała ją. Następnie piechota przystąpiła do walki, przy czym Scypion rozciągnął swoją linię na długo, aby dorównać przewadze liczebnej Kartagińczyków. Starcie było zacięte, brutalne i krwawe, a po długim zastoju armia Hannibala została ostatecznie pokonana, gdy rzymska kawaleria wróciła, by wykonać szarżę od tyłu. Współcześni historycy nazywają Zamę „rzymskim Cannae”. Pokorny Scypion nie złupił Kartaginy tak, jak chciał tego senat, zamiast tego nakładając na nich umiarkowane przepisy i podatki, a Scypion został powitany z powrotem w Rzymie ogromnie sławny, nagrodzony triumfem i obdarzony tytułem Africanus, a nawet poproszono go, by został dyktatorem lub królem (czego odmówił). Scipio Africanus miał rzadkie wojskowe wyróżnienie – nigdy nie przegrał bitwy w swojej karierze.
Juliusz Cezar (będę go nazywał Cezarem), jest prawdopodobnie najsłynniejszym Rzymianinem, jaki kiedykolwiek żył. Był genialnym politykiem, pisarzem, mężem stanu i oczywiście absolutnie genialnym generałem wojskowym, a także najbardziej legendarnym z Rzymian. Cezar urodził się w 100 r. p.n.e. (trwają dyskusje, czy było to 102 czy 101 r. p.n.e.) w rodzinie szlacheckiej i wstąpił do armii w 85 r. p.n.e. po nagłej śmierci ojca, otrzymując Koronę Obywatelską za służbę w ważnym oblężeniu (Korona Obywatelska to „kapelusz” z liści laurowych, który Cezar nosił przez całe życie, by ukryć łysinę). Cezar został prawie zabity w wieku 20 lat, kiedy Lucjusz Korneliusz Sulla został dyktatorem Rzymu w 82 r. p.n.e., szybko zaczął eliminować swoich wrogów przez egzekucję lub wygnanie, a Cezar był przeciwny jego polityce, więc został zmuszony do ucieczki z Rzymu, łapiąc ciężką malarię, która prawie go zabiła. Cezar wrócił do Rzymu po śmierci Sulli w 78 r. p.n.e., szybko zyskując ogromną popularność dzięki organizowaniu wyszukanych igrzysk gladiatorów dla publiczności (w jednym przypadku senat ograniczył liczbę gladiatorów używanych w jednym z jego pokazów, ponieważ miał ich na tyle dużo, że senat obawiał się tajnego buntu). Cezar prowadził udane kampanie w Hiszpanii w 69 r. p.n.e., a także odkrył posąg Aleksandra Wielkiego i poczuł się zawstydzony, uświadamiając sobie, że był w tym samym wieku, co Aleksander, gdy podbił pół świata. Cezar był mistrzem oratorskim i gospodarzem ogromnych pokazów gladiatorów dla publiczności, podczas gdy dawał łapówki wyborcom.
Kumulowało to w nim ogromny dług, ale w końcu spowodowało, że osiągnął pozycję pontifex maximus (najwyższego kapłana) i konsula w 59 r. p.n.e. Cezar utworzył również Pierwszy Triumwirat z Markiem Krassusem, który w tym czasie był prawdopodobnie najbogatszą osobą w Rzymie (jeśli nie na świecie) i uwolnił Cezara od jego ogromnych długów. Pompejusz, trzeci członek triumwiratu, został wybrany ze względu na swoje ogromne sukcesy militarne (w tamtym czasie był bardziej popularny niż Cezar), a umowa została przypieczętowana po ślubie Pompejusza z córką Cezara, Julią. Cezar rozpoczął podbój Galii w 58 r. p.n.e. i pozostał tam do 51 r. p.n.e. Kampania ta jest być może najsłynniejszą i najbardziej błyskotliwą w wykonaniu jakiegokolwiek rzymskiego generała i jest żywo opisana w siedmiotomowych pismach Cezara, w których opowiada on o sobie w trzeciej osobie i często uważa się za geniusza, a niektóre liczby są prawdopodobnie przesadzone. Mimo to, jego pisma generalnie pokrywają się z tymi, które podaje Plutarch i inni historycy. Zmierzył się z groźnym przeciwnikiem, Wercyngetoryksem, który rozumiał, że nauka o pokonaniu Rzymian nie polega na stawianiu im czoła na otwartym terenie w uczciwej walce, ale raczej na stosowaniu taktyki partyzanckiej i szybkich zasadzek, a nawet wprowadził interesującą taktykę znaną jako „spalona ziemia”, w której wszystko, od krajobrazu, po żywność, a nawet własne wioski, jest palone, a celem było to, by Cezar nie był w stanie zaopatrzyć swojej armii w zasoby niezbędne do przeprowadzenia kampanii. W 55 roku p.n.e., w pokazie genialnych zdolności architektonicznych Rzymian, Cezar rozkazał swoim 40 000 ludziom zbudować most, który pozwoliłby im przekroczyć 30-stopową rzekę Ren, by zaangażować siły germańskie po drugiej stronie. Szacuje się, że most miał 460-1,300 stóp długości i 23-30 stóp szerokości, a jego ukończenie zajęło tylko dziesięć dni.
Następnie, w 52 r. p.n.e., być może największa bitwa Cezara miała miejsce w oblężeniu Alesii, w której Cezar użył genialnej taktyki oblężniczej, która obejmowała oblężenie już obmurowanego miasta, a następnie obmurowanie muru, by utrzymać z dala posiłki (tak, Cezar był GENIUSZEM!). W ciągu kilku kolejnych tygodni Wercyngetoryks i 180 000 mężczyzn, kobiet i dzieci uwięzionych w Alesii umierało z głodu, a galijski generał zdołał dotrzeć do innych plemion galijskich z prośbą o pomoc, otrzymując odpowiedź w postaci 250 000 żołnierzy pod wodzą Kommodusa. Mimo przewagi liczebnej 4:1, mur Cezara pozwalał tylko na wąski otwór, dzięki czemu Cezarowi udało się odeprzeć kontratak. W końcu Vercingetorix poddał się, a 7-letnia kampania Cezara dobiegła końca. Po powrocie do Rzymu Cezar był witany z ogromnymi triumfami, a Pompejusz w porównaniu z nim wypadał blado. Wkrótce Cezar wyruszył na kampanię na Wyspy Brytyjskie, a on i zazdrosny Pompejusz toczyli własne, odrębne wojny, dopóki Krassus (który był zazdrosny o obu) nie wyruszył do Partii z armią, która została pokonana pod Carrhae, co uznano za jedną z najgorszych porażek w historii Rzymu. Wkrótce (wiecie co, znacie tę historię…) i Pompejusz został zabity. Cezar następnie zabił naszego starego przyjaciela Ptolemeusza XIII i poślubił Kleopatrę VII, a para urodziła syna, Cezara. Cezar następnie najechał na Rzym i przejął nad nim kontrolę siłą, stając się dożywotnim dyktatorem w 45 r. p.n.e. Cezar miał wiele planów na przyszłość, w tym inwazję na Partię w następnych miesiącach (w zemście za Krassusa). Zmienił Republikę Rzymską w Imperium Rzymskie i ustanowił drugi rozdział historii Rzymu oraz długą linię cesarzy, która miała się z nim wiązać. Jednak 15 marca 44 r. p.n.e. Cezar został zamordowany przez 60 senatorów pod wodzą Marka Brutusa i Gajusza Kasjusza poprzez wielokrotne dźganie nożem w salach senatu, przy czym źródła podają, że dźgnięto go aż 23 razy.
.