Visolie is nu het derde meest geconsumeerde voedingssupplement in de Verenigde Staten na vitaminen en mineralen, volgens een recent rapport van de National Institutes of Health. Minstens 10 procent van de Amerikanen neemt regelmatig visolie, en de meesten geloven dat de omega-3 vetzuren in de supplementen hun cardiovasculaire gezondheid beschermen.
Maar er is een groot probleem: veel van de klinische proeven die met visolie zijn uitgevoerd, hebben geen bewijs gevonden dat het het risico op een hartaanval of beroerte vermindert.
Alle studies op twee na kwamen tot de conclusie dat visolie, in vergelijking met placebo, geen voordeel bood
Tussen 2005 en 2012 publiceerden belangrijke medische tijdschriften ten minste 25 rigoureuze studies naar visolie, waarvan de meeste onderzochten of visolie cardiovasculaire voorvallen in hoogrisicopopulaties kon voorkomen. Dit waren mensen met een voorgeschiedenis van hartziekten of duidelijke risicofactoren, zoals een hoog cholesterolgehalte, hoge bloeddruk of diabetes type 2.
Alle studies op twee na toonden aan dat visolie, in vergelijking met placebo, geen voordeel opleverde.
Toch is in die jaren de verkoop van visolie meer dan verdubbeld, niet alleen in de Verenigde Staten maar wereldwijd, zegt Andrew Grey, universitair hoofddocent geneeskunde aan de Universiteit van Auckland in Nieuw-Zeeland en auteur van een studie over het product die in 2014 werd gepubliceerd in JAMA Internal Medicine.
“Er is een grote disconnectie,” zegt Grey. “De verkoop neemt toe ondanks de geleidelijke opeenstapeling van proeven die geen effect aantonen.”
Er zijn goede redenen, althans in theorie, waarom visolie de cardiovasculaire gezondheid zou verbeteren. De meeste visoliesupplementen zijn rijk aan twee omega-3 vetzuren – eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA) – die het bloed kunnen verdunnen, zoals aspirine, dat de kans op trombose kan verkleinen. Omega-3 kan ook ontstekingen tegengaan, die een rol spelen bij atherosclerose. En de Food and Drug Administration heeft ten minste drie soorten visolie medicijnen goedgekeurd – Vascepa, Lovaza en een generieke versie – voor de behandeling van zeer hoge triglyceriden, een risicofactor voor hartziekten.
Maar deze eigenschappen van omega-3 vetzuren hebben zich niet vertaald in merkbare voordelen in de meeste klinische studies.
De verkoop neemt toe ondanks de geleidelijke opeenstapeling van proeven die geen effect laten zien.”
Het aanvankelijke enthousiasme voor visolie kan deels worden teruggevoerd op studies die in de jaren zeventig zijn uitgevoerd door de Deense wetenschappers Hans Olaf Bang en Jorn Dyerberg, die ontdekten dat Eskimo’s die in het noorden van Groenland woonden aanzienlijk minder hart- en vaatziekten hadden, wat zij toeschreven aan een dieet dat rijk was aan omega-3’s, hoofdzakelijk bestaande uit vis, zeehonden- en walvisspek. George Fodor, een cardioloog aan de Universiteit van Ottawa, wees op de gebreken in veel van deze vroege studies, en concludeerde dat het percentage hartziekten onder Eskimo’s schromelijk was onderschat. Maar het aura van visolie blijft bestaan.
Het pleidooi voor visolie kreeg een impuls door verschillende studies in de jaren negentig, waaronder een Italiaanse studie waaruit bleek dat overlevenden van een hartaanval die werden behandeld met een gram visolie per dag een lager sterftecijfer hadden dan degenen die vitamine E innamen. Deze bevindingen leidden ertoe dat groepen zoals de American Heart Association ongeveer tien jaar geleden visolie aanraadden als een manier voor patiënten om meer omega-3 in hun dieet op te nemen.
“Maar sindsdien is er een stortvloed van studies geweest die geen voordeel aantonen,” zegt James Stein, directeur van preventieve cardiologie aan de Universiteit van Wisconsin Ziekenhuizen en Klinieken. Onder hen was een 12.000-persoons klinische studie, gepubliceerd in The New England Journal of Medicine in 2013, waaruit bleek dat een gram visolie per dag het sterftecijfer door hartaanvallen en beroertes bij mensen met symptomen van atherosclerose niet verlaagde.
“Ik denk dat we op dit moment het tijdperk van visolie als medicijn voorbij kunnen noemen,” zegt de hoofdauteur van de studie, Gianni Tognoni van het Instituut voor Farmacologisch Onderzoek in Milaan.
Volgens Stein werden de eerste studies naar visolie uitgevoerd in een tijd waarin hart- en vaatziekten heel anders werden behandeld dan tegenwoordig, met veel minder statines, bètablokkers, anticoagulantia en andere intensieve behandelingen die werden gebruikt. Dus, zegt hij, ook al was het effect van visolie kleiner, het moet wel merkbaarder zijn geweest.
Ik denk dat op dit moment het tijdperk van visolie als medicijn voorbij is.”
“Vandaag de dag is het niveau van zorg zo goed dat het toevoegen van zoiets kleins als een visoliecapsule geen verschil maakt,” zegt hij. “Het is moeilijk om het te verbeteren met een interventie die niet erg sterk is.”
Ook waarschuwt Stein dat visolie gevaarlijk kan zijn in combinatie met aspirine of andere bloedverdunners. “Heel vaak zien we mensen die aspirine of een superaspirine ‘in combinatie met visolie, en ze krijgen blauwe plekken en krijgen neusbloedingen heel gemakkelijk,” zegt hij. “En als we stoppen met visolie, worden ze beter.”
Net als veel cardiologen moedigt Stein zijn patiënten aan om visoliesupplementen te vermijden en minstens twee keer per week vette vis te eten, volgens de federale richtlijnen voor veilige visinname, omdat het verschillende gezonde voedingsstoffen bevat, niet alleen EPA en DHA. “We raden de olie niet aan, tenzij de persoon absoluut geen vis in zijn dieet opneemt,” zegt Stein.
Tegen meer ziekten
Maar sommige deskundigen zeggen dat de zaak voor visolie nog steeds open is. JoAnn Manson, hoofd preventieve geneeskunde van het Brigham and Women’s Hospital in Boston, zegt dat grote klinische proeven met visolie alleen gericht waren op mensen die al hartziekten hadden of een zeer hoog risico daarop liepen. Visolie is ook gepromoot voor de preventie van andere ziekten, waaronder kanker, Alzheimer en depressie.
Manson leidt een vijfjarige klinische studie die bekend staat als de Vital studie, waarbij 26.000 mensen zijn betrokken die representatiever zijn voor de algemene bevolking. De proef, die volgend jaar moet zijn afgerond, zal bepalen of visolie en vitamine D, alleen of in combinatie, enig effect hebben op de langetermijnpreventie van hartziekten, type 2-diabetes en andere aandoeningen bij mensen die niet veel relevante risicofactoren hebben.
Hoewel Manson eerst het eten van vette vis aanbeveelt, weerhoudt hij mensen er meestal niet van om de olie te consumeren, deels omdat het geen grote bijwerkingen lijkt te hebben bij over het algemeen gezonde mensen.
“Maar ik denk dat mensen zich moeten realiseren dat er nog steeds geen consensus is,” zegt hij, “en dat ze misschien een hoop geld uitgeven aan deze supplementen zonder er enig voordeel uit te halen.