US Pharm. 2008;33(4):12-15.
Rashes zijn alomtegenwoordig in de Amerikaanse bevolking en vormen een van de meest voorkomende redenen voor bezoeken aan apotheken en artsen. Dit is te wijten aan het feit dat huiduitslag kan worden veroorzaakt door vele niet-allergene problemen, maar ook door blootstelling aan duizenden chemicaliën en andere stoffen, evenals tientallen andere diagnoses. Dermatitis veroorzaakt jaarlijks meer dan zeven miljoen doktersbezoeken en meer dan 430.000 polikliniekbezoeken in ziekenhuizen.1 Patiënten die voor zelfbehandeling kiezen, zijn niet in deze totalen opgenomen, maar het gaat ongetwijfeld om miljoenen meer.
De belangrijkste categorieën van dermatitis
Verschillende etiologieën zijn verantwoordelijk voor het merendeel van de dermatitisgevallen. Apothekers moeten van elke etiologie een grondig begrip hebben.
Allergisch contact: Dit vereist sensibilisatie, waarbij een dermatitis optreedt bij herhaalde blootstelling. Daarom zullen niet-gesensibiliseerde personen niet reageren op het potentiële allergeen, terwijl eerder gesensibiliseerde personen heftig kunnen reageren. Patiënten kunnen reageren op chemicaliën waarvan schoenen of brillen zijn gemaakt, cosmetica, parfums, schoonmaakmiddelen, goedkope sieraden, kleding, planten, wondverband, snuiftabak en vrijwel duizenden andere stoffen.2-10 De laesies zijn meestal vesiculair, met een intense pruritus. Patiënten die vaker in contact komen met lichaamsvreemde stoffen, zoals kappers, zijn vatbaarder voor dit probleem.11,12 Allergische contactdermatitis kan zelf worden behandeld met vrij verkrijgbare producten, tenzij de patiënt moet worden doorverwezen vanwege complicerende problemen (zie Behandelingsrichtlijnen voor dermatitis).
Irritatief contact: Irriterende contactdermatitis (ICD) treedt op wanneer de huid wordt blootgesteld aan mechanische of chemische irritatie die het weefsel direct beschadigt, en is verantwoordelijk voor ongeveer 80% van de gevallen van contactdermatitis.13 ICD kan in verschillende opzichten worden onderscheiden van allergische contactdermatitis: 1) de symptomen beginnen vaak binnen enkele minuten tot uren na blootstelling; 2) pijn, branderigheid, steken en ongemak zijn vaak hinderlijker dan pruritus; 3) rode macules, hyperkeratose en kloofjes komen vaker voor dan blaasjes; en 4) de epidermis ziet er glazig of gebroeid uit.13 Aangezien ICD niet allergisch is, kan iedereen die een soortgelijk trauma oploopt, last krijgen van de resulterende dermatitis.13 ICD kan ontstaan door te vaak de handen te wassen, omdat detergenten de natuurlijke lipidenbarrière van de huid aantasten. ICD komt ook vaak voor bij patiënten van alle leeftijden die herhaaldelijk aan hun lippen likken. De apotheker kan ontdekken dat de patiënt gevaarlijke activiteiten heeft verricht waarbij de huid is blootgesteld aan irriterende chemicaliën zoals zuren en basen (bijv. schoonmaken van autoaccu’s, gebruik van krachtige schoonmaakmiddelen). De apotheker moet deze patiënten adviseren om verdere blootstelling aan de irriterende stof zoveel mogelijk te vermijden. Als de huid ernstig beschadigd is, is het verstandig een arts te raadplegen. Bij lichte irritatie kunnen beschermingsmiddelen zoals petrolatum helpen de huid weer normaal te maken.
Atopisch: Dit is een chronische ontstekingsaandoening die zich ontwikkelt als gevolg van een onderliggend genetisch defect, maar verergerd wordt door blootstelling aan irriterende stoffen of allergenen in de omgeving.14,15 Ze komt vaak samen voor met astma en allergische rhinitis.15 De aandoening neemt snel toe in prevalentie. In de afgelopen 30 jaar is het twee tot drie keer zo vaak voorgekomen.16 15 tot 20% van de jonge kinderen heeft er last van, waardoor het zeer waarschijnlijk is dat de apotheker om een behandeling wordt gevraagd.14 De laesies zijn rode plaques met sereuze afscheiding, vaak met secundair geïnfecteerde excoriaties door herhaald krabben.17 Veel voorkomende plaatsen zijn de wangen, billen en buigzones zoals de knieën en ellebogen.18 De aandoening verdwijnt spontaan bij ongeveer 40% van de kinderen tegen de vroege adolescentie.15 Ze blijft echter bestaan bij 1% tot 3% van de volwassenen.16 De therapie omvat lokale immunomodulatoren, lokale steroïden en andere systemische behandelingen.15 Om deze reden kan de apotheker patiënten het best doorverwijzen naar een dermatoloog.
Specifieke oorzaken van dermatitis
Er zijn enkele specifieke oorzaken van dermatitis die de apotheker mogelijk kan herkennen. Sommige zijn typisch voor allergische contactdermatitis, terwijl andere een irriterende etiologie hebben.
Postpiercing: Patiënten kunnen dermatitis melden na een piercing. In deze gevallen kan de oorzaak liggen in een allergische contactdermatitis veroorzaakt door nikkel, goud of kobalt in de sieraden die in de kunstmatige lichaamsopening zijn aangebracht.19 De patiënt moet worden geadviseerd een arts te bezoeken voor inspectie van de kunstmatig aangebrachte wond(en) en hem of haar aan te raden de sieraden te verwijderen totdat het probleem is opgelost.
Posttattoo: De openbare apotheker die gevraagd wordt naar dermatitis moet navragen of het een gebied is dat bekeken kan worden. Als dat zo is, moet de apotheker de plek inspecteren op de aanwezigheid van een tatoeage. Patiënten kunnen een allergische contactdermatitis ontwikkelen voor geïnjecteerde pigmenten die worden gebruikt in permanente tatoeages.20 Deze patiënten moeten worden doorverwezen voor een controle door een arts om te bepalen of er mogelijk ook andere problemen aanwezig zijn (bv. infectie, immunologische afstoting van de tatoeage). Patiënten zijn vaak ook allergisch voor tijdelijke henna-tatoeages, waarbij gewoonlijk plaatselijk extra chemische stoffen worden aangebracht, zoals etherische oliën, koffie, thee, indigo of andere allergenen.21 Dit type plaatselijke reactie op plaatselijk aangebrachte chemische stoffen kan geleidelijk verdwijnen en kan baat hebben bij een kortdurende toepassing van niet-receptplichtige producten.
Incontinence: Sommige patiënten zijn incontinent of zorgen voor een incontinente echtgenoot/echtgenote/ouder. Zij kunnen de apotheker vragen naar dermatitis die optreedt op plaatsen die in contact komen met urine en feces.22 De etiologie is vrijwel identiek aan luieruitslag, omdat het een irriterende vorm van contactdermatitis is. Door veranderingen in de pH-waarde van de huid onder occlusieve incontinentiekleding voor volwassenen kunnen fecale enzymen in de feces de huid beschadigen. Als de huid beschadigd is, moet een arts worden geraadpleegd om een mogelijke bacteriële/schimmelinfectie vast te stellen. Preventie bestaat uit het zo snel mogelijk verwijderen van urine en feces van de huid en het aanbrengen van barrièrezalf met beschermende eigenschappen (bijv. petrolatum).
Aangeboren door insecten: De apotheker moet de patiënt met huiduitslag vragen naar recente buitenactiviteiten en mogelijke blootstelling aan teken, wat wijst op mogelijke ziekte van Lyme of Rocky Mountain spotted fever. De uitslag kan de typische erythema migrans van de ziekte van Lyme zijn, veroorzaakt door een tekenbeet; deze laesie kan effen rood zijn of kan zich presenteren met een bulls-eye uiterlijk, met een of meer ringen rond een centraal punt, ongeveer vier centimeter in diameter.23 Rocky Mountain gevlekte koorts begint gewoonlijk twee tot 14 dagen na een tekenbeet, met koorts boven 102F, gevolgd door uitslag na drie tot vijf dagen. De uitslag bestaat uit roze/rode macules die beginnen op de polsen en enkels, overgaan naar de handpalmen en voetzolen, en uiteindelijk de proximale delen van de armen, benen en romp omvatten.24 Een verergerende uitslag met pruritus, urticaria, papels, blaasjes en geëxcorideerde plekken kan wijzen op scabiës.25 Deze drie huiduitslagen door insecten zijn geen contactdermatitis, en moeten onmiddellijk worden doorverwezen voor verzorging door een arts.
Veroorzaakt door medicatie: Patiënten moet worden gevraagd of ze onlangs topische medicatie op het gebied hebben aangebracht. Neomycine is een van de grootste boosdoeners, vooral omdat patiënten vaak kiezen voor “drievoudige antibiotica” (bijv. Neosporin) in plaats van minder allergene bacitracine/polymyxine zalven (bijv. Polysporin).13 Patiënten kunnen echter allergisch zijn voor een breed scala van andere topische geneesmiddelen. Als de medicatie een receptplichtig product is, moet de patiënt worden geadviseerd de voorschrijver te raadplegen voor advies over de beste weg om te nemen. Als een OTC-product een mogelijke oorzaak is (bv. een specifieke zonnebrandcrème), kan de apotheker een alternatief product met andere ingrediënten voorstellen.
Behandelingsrichtlijnen voor dermatitis
Wanneer dermatitis zelf te behandelen is, kan de apotheker zich bij zelfzorgadviezen laten leiden door een aantal algemene regels. Patiënten moeten worden doorverwezen als de dermatitis langer dan zeven dagen aanhoudt, lijkt op te lossen en vervolgens verergert, een groot deel van het lichaam bedekt, ernstige pruritus veroorzaakt, of zich op een moeilijk te verzorgen plaats bevindt (bv. periorbitale gebieden, bindvlies, binnenneusgaten, oorkanaal, vagina). Producten zonder recept mogen niet worden aanbevolen als de patiënt jonger is dan 2 jaar. Patiënten met netelroos moeten worden doorverwezen als de netelroos een ongebruikelijke kleur heeft, gekneusd of blaarvorming vertoont, of niet jeukt.
Uitwendige Analgetica
Dit is een ongelijksoortige groep van producten met verschillende niveaus van veiligheid en werkzaamheid. De meeste zijn bedoeld ter verlichting van pijn en/of jeuk veroorzaakt door kleine huidirritaties of huiduitslag, zoals veroorzaakt door insectenbeten, of poison ivy, oak, en sumac.26
Lokale Anesthetica: Deze verdoven de pijn/jeuk receptoren om het ongemak van de uitslag te verlichten. Ze zijn te vinden in producten als Itch-X Gel (benzylalcohol, pramoxine), Americaine Aerosol (benzocaïne), en Dermoplast Hospital Strength Spray (benzocaïne, menthol).26
Counterirritants: Kamfer, menthol en methylsalicylaat verlichten ook de pijn en jeuk van huiduitslag. Ze zitten in Band-Aid Anti-Itch Gel (kamfer), Gold Bond Medicated Anti-Itch Cream (menthol, pramoxine), en Sting-Kill Applicator (benzocaïne, menthol).26
Antihistaminica: Topische antihistaminica geven ook een zekere mate van plaatselijke verdoving, maar difenhydramine (bijv. Benadryl crème, gel, spray) is het onderwerp van zorg van de FDA vanwege het risico van toxische psychose wanneer het wordt gebruikt bij waterpokken, giftige klimop en zonnebrand, vooral bij pediatrische patiënten. Om deze reden waarschuwen de etiketten tegen gebruik op waterpokken, mazelen, blaren of grote delen van de huid zonder advies van een arts. De etiketten waarschuwen ook tegen gelijktijdig gebruik met enige andere vorm van difenhydramine, zelfs orale toedieningsvormen.26
Hydrocortison: Topische 1% hydrocortison crèmes of zalven verlichten jeuk en ontsteking van huiduitslag. Producten zijn onder meer Cortaid, Cortizone, Lanacort, en Aveeno Anti-Itch Cream.26
Beschermende middelen: Huidbeschermende middelen verlichten lichte irritatie en jeuk door een mechanische barrière te vormen tegen schadelijke of hinderlijke prikkels. Hiertoe behoren petrolatum (bijv. Vaseline) en colloïdaal havermout (bijv. Aveeno Skin Relief Bath Treatment). Uitwendige pijnstillers en plaatselijke verdovingsmiddelen worden vaak op de markt gebracht als zalven met een petrolatum-medium, dat extra beschermende voordelen biedt.26
1. Gladman AC. Toxicodendron dermatitis: poison ivy, oak, and sumac. Wilderness Environ Med. 2006;17:120-128.
2. Oztas P, Polat M, Cinar L, et al. Shoe dermatitis from para-tertiary butylphenol formaldehyde. Contact Dermatitis. 2007;56:294-295.
3. Pereira TM, Flour M, Goossens A. Allergische contactdermatitis door gemodificeerd colophonium in wondverbanden. Contact Dermatitis. 2007;56:5-9.
4. Kockentiet B, Adams BB. Contactdermatitis bij atleten. J Am Acad Dermatol. 2007;56:1048-1055.
5. Seehusen DA, Earwood JS. Jeukende huiduitslag nabij de navel. J Fam Pract. 2007;56:123-125.
6. Militello G, Jacob SE, Crawford GH. Allergic contact dermatitis in children. Curr Opin Pediatr. 2006;18:385-390.
7. Quartier S, Garmyn M, Becart S, et al. Allergic contact dermatitis to copolymers in cosmetics. Contact Dermatitis. 2006;55:257-267.
8. Walsh G, Wilkinson SM. Materialen en allergenen in brilmonturen: een overzicht. Contact Dermatitis. 2006;55:130-139.
9. Corea NV, Basketter DA, Clapp C, et al. Fragrance allergy: assessing the risk from washed fabrics. Contact Dermatitis. 2006;55:48-53.
10. Rios Scherrer MA, Brand,o M. Contact dermatitis to snuff. Contact Dermatitis. 2006;55:368-369.
11. Worth A, Arshad S. Sheikh A. Occupational dermatitis in a hairdresser. BMJ. 2007;335:399.
12. White IR. Contactallergie voor haarkleurmiddelen is een goed gekend probleem. Clin Exp Dermatol. 2006;31:724-726.
13. Scalf LA, Shenefelt PD. Contact dermatitis: diagnose en behandeling van huidaandoeningen bij ouderen. Geriatrics. 2007;62:14-19.
14. Buys LM. Behandelingsmogelijkheden voor atopische dermatitis. Am Fam Physician. 2007;75:523-538.
15. Tofte S. Atopische dermatitis. Nurs Clin North Am. 2007;42:407-419.
16. Leung AK, Hon KL, Robson WL. Atopic dermatitis. Adv Pediatr. 2007;54:241-273.
17. Kiken D, Silverberg N. Atopic dermatitis in children, part 1: epidemiology, clinical features, and complications. Cutis. 2006;78:241-247.
18. Krol A, Krafchik B. The differential diagnosis of atopic dermatitis in childhood. Derm Ther. 2006;19:73-82.
19. Abramovits W, Stevenson LC. Handeczeem bij een 22-jarige vrouw met piercings. Proc (Bayl Univ Med Cent) . 2004;17:211-213.
20. Sweeney SM. Tattoos: a review of tattoo practices and potential treatment options for removal. Curr Opin Pediatr. 2006;18:391-395.
21. Stante M, Giorgini S, Lotti T. Allergic contact dermatitis from henna temporary tattoo. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2006;20:484-486.
22. Nazarko L. Managing a common dermatological problem: incontinence dermatitis. Br J Community Nurs. 2007;12:358-363.
23. Hoppa E, Bachur R. Lyme disease update. Curr Opin Pediatr. 2007;19:275-280.
24. Lacz NL, Schwartz RA, Kapila R. Rocky Mountain spotted fever. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2006;20:411-417.
25. Fox GN, Usatine RP. Jeuk en huiduitslag bij een jongen en zijn grootmoeder. J Fam Pract. 2006;55:679-684.
26. Pray WS. Nonprescription Product Therapeutics. 2nd ed. Baltimore, MD: Lippincott Williams & Wilkins; 2005.
27. Friedman T, Shalom A, Westreich M. Self-inflicted garlic burns. Int J Dermatol. 2006;45:1161-1163.
28. Parish RA, McIntire S, Heimbach DM. Garlic burns: a naturopathic remedy gone awry. Pediatr Emerg Care. 1987;3:258-260.