Door Poul-Erik Tindbaek, Next Avenue Contributor
Toen mij werd gevraagd mee te werken aan een internationaal onderzoek naar “Wat is het belangrijkste voor welzijn op latere leeftijd?” was mijn eerste reactie: O, daar kan ik makkelijk een antwoord op verzinnen.
Een paar seconden nadat ik ja had gezegd, realiseerde ik me dat ik niet moest verzinnen wat voor mij het belangrijkst is voor een goed leven op mijn derde leeftijd (de gezonde jaren na het werk, maar voordat broosheid en ziekte hun intrede doen). Ik zou moeten aanbieden wat ik denk dat het belangrijkst is voor alle mensen na hun zestigste met pensioen.
Op zoek naar een flexibele gemene deler kwam ik met vier stappen.
Ik realiseer me dat sommigen op de derde leeftijd aankomen met een gevoel dat het iets nieuws en heel anders voor hen is. Anderen worden min of meer onvoorbereid gedumpt, misschien verleid door het zoete verhaal dat de komende 20 tot 25 jaar een lange vakantie zullen zijn. Voor de meesten blijkt echter dat er bij de overgang naar de nieuwe levensfase meer hindernissen en moeilijkheden zijn dan verwacht. De overgang van een lang werkzaam leven naar de derde leeftijd is een eenmalige gebeurtenis en misschien wel de moeilijkste verandering in de volwassenheid.
Hier zijn de vier dingen die volgens mij het belangrijkst zijn in het latere leven:
1. Begrijpen dat 60+ een nieuw begin is
Het leven wordt in onze cultuur gezien als een neerwaartse spiraal. Dit maakt het voor nieuwe gepensioneerden niet gemakkelijk om hun eigen verhaal als een nieuw begin te zien. Maar als er nieuwe rollen opdoemen, zoals grootouder zijn, kun je spreken van een nieuwe levensfase.
Dertig jaar geleden beschreef de Engelse historicus Peter Laslett de derde leeftijd als het “hoogtepunt van het leven, waar het individu de belangrijkste bijdragen kan leveren.” En met een gemiddelde levensverwachting van 80 jaar is het moeilijk de laatste 20 jaar van het leven anders te zien dan als een nieuwe levensfase die om nieuwe doelen vraagt.
Om welzijn op latere leeftijd te vinden, is het daarom belangrijk de startlijn van het nieuwe begin te markeren en jezelf de tijd te gunnen om na te denken over de nieuwe doelen in het leven.
Het is mijn indruk dat maar weinig mensen zichzelf de tijd gunnen om in de derde leeftijd een kompas te vinden voor hun eigen richting en doel in het leven. (Hierover gaan de volgende drie stappen.)
2. Meer goede jaren toevoegen
Voor een goed leven in de derde leeftijd wil je zo lang mogelijk lichamelijk en geestelijk gezond blijven en proberen de vierde leeftijd met zijn broosheid en ziekte te verkorten.
Het is natuurlijk niet altijd gemakkelijk om gezondheidsgewoonten te veranderen. Maar houd in gedachten wat Apple’s mede-oprichter Steve Jobs zei nadat hij kanker had: “De dood is de veranderaar van het leven.” Vergelijkbare opvattingen hoor je vaak van mensen die er op late leeftijd in slagen hun levensstijl te veranderen door hun eet- en beweeggewoonten aan te passen.
Enkele jaren geleden begonnen de fitnessketens luidkeels te beweren dat de ochtenduren bijna uitverkocht waren voor een nieuwe doelgroep: 60-plussers. Niet alleen in de trainingsruimtes, maar ook rond de koffieautomaten. Misschien is een half uurtje koffiepraat wel net zo belangrijk voor een aantal goede jaren in de derde leeftijd als een uurtje hoge polsslag in de fitnesszaal. Net zoals het belangrijk is om het lichaam uit te dagen om het immuunsysteem en de gezondheid te versterken, is het even cruciaal om te werken aan mentale gezondheidsgewoonten – met goede sociale relaties, een positieve kijk op het leven en dagelijkse hersenuitdagingen.
In een recente Amerikaanse studie concludeerde professor Julianne Holt-Lundstad van de Brigham Young University dat “eenzaamheid uiteindelijk kan resulteren in een veel vroegere sterfte, en eenzaamheid en sociaal isolement kunnen een groter gevaar voor de volksgezondheid vormen dan obesitas.” We weten ook dat het hoogste zelfmoordcijfer wordt gevonden onder oudere mannen die alleen en eenzaam zijn geworden.
Soms zijn enge verhalen goed in het verhogen van het bewustzijn en noodzakelijk om mensen van 60+ serieus te maken over de wens om een betere levensstijl en meer geschikte gezondheidsgewoonten te hebben, waardoor ze meer goede jaren in de derde leeftijd kunnen hebben.
3. Doe iets waar je goed in bent en dat betekenisvol voor je is
Sommige mensen in hun derde leeftijd hebben hun passie al gevonden en zijn in volle gang met een hobby. Misschien verzorgen ze een tuin. Tuinieren, zowel letterlijk als getransponeerd, is het algemene beeld dat de Fransen hebben van het goede leven na het werkzame leven: ‘Il faut cultiver son jardin.’
Voor anderen kan het echter moeilijker zijn dan verwacht om activiteiten te vinden waar ze goed in zijn en die hen gelukkig maken. Het is niet voor iedereen zo eenvoudig om na 30 tot 40 jaar werken mogelijkheden te vinden waar ze hun talenten kunnen ontplooien, hun ervaring kunnen gebruiken en het gevoel hebben dat ze nodig zijn en nog steeds het verschil kunnen maken.
Een van de problemen bij de overgang van een lang werkzaam leven is dat je alleen maar vooruitkijkt naar alles wat je krijgt (vakantie en vrijheid om te doen wat je wilt) en vergeet terug te kijken op alles wat je verliest. De grote uitdaging is uit te vinden hoe je iets van wat je verloren hebt – waaronder dagelijkse omgang met collega’s en de mogelijkheid om iets te doen waar je goed in bent – kunt terugwinnen en combineren met de nieuw verworven vrijheid die je hebt.
Je zou een dag met deze oefening kunnen doorbrengen: Vraag jezelf af: Wat deed ik toen ik de beste was?
Start met nadenken over je hele leven en probeer 10 situaties op te sommen waarin je echt goed bent geweest. Dat kan van school, werk, hobby’s of familie zijn – overal waar je het gevoel had dat je helemaal gelukkig was om te doen wat je deed op de manier waarop je het deed. Probeer dan vier of vijf van je opgesomde herinneringen, waar je het meest betrokken en geëngageerd was, wat nader te bekijken. Bepaal in iets meer detail waarom ze zo goed werkten.
Deze verklaringen zijn sleutelfactoren om te schetsen wat u in de derde leeftijd zou willen overbrengen naar uw leven vanuit uw werkleven en uw leven buiten het werk.
4. Iets goeds doen voor anderen
Een van de redenen waarom de derde leeftijd niet alleen een goed leven biedt, maar het “hoogtepunt van het leven” kan worden, wordt beschreven door Jonathan Rauch in zijn onlangs gepubliceerde boek, The Happiness Curve: Why Life Becomes Better After 50. In het verlengde van het al langer bestaande onderzoek van psychologen over de U-vormige gelukscurve (waarbij jongeren en ouderen zich relatief gelukkiger voelen dan middelbaren), concludeert Rauch dat we tijdens het verouderingsproces grotendeels afstappen van individuele competitie en ambitie en in de richting gaan van goede sociale relaties en zorg voor anderen.
Deze beweging komt wellicht ook tot uiting in recent onderzoek in Denemarken over welke leeftijdsgroepen het meest betrokken zijn bij “iets goeds doen voor anderen”. Uit het rapport over nationale vrijwilligersactiviteiten van 2016 tot 2018 bleek dat mensen van 65 tot 70+ het meest actief zijn met wekelijkse bijdragen om sociale problemen op te lossen. Ongeveer 85% van de respondenten zei dat de motivatie om vrijwilligerswerk te doen de ervaring is van “anderen helpen en een verschil maken.”
Psycholoog Erik Erikson beschreef de beweging en psychologische ontwikkeling die in de loop der jaren plaatsvindt als “generativiteit.” Dat betekent een vermogen dat zich ontwikkelt met de leeftijd om persoonlijke belangen te overstijgen en te zorgen voor zowel jongere als oudere generaties.
Velen die op latere leeftijd aankomen, geloven dat de tijd is gekomen om iets terug te geven van alles wat ze hebben opgedaan en ervaren. Om de weg te vinden naar een lang en goed leven in de derde leeftijd, is het belangrijk om je leven te vullen met activiteiten die je persoonlijke voldoening geven. Voor velen is er echter extra voldoening in de wetenschap dat je nog steeds nodig bent en dat alle ervaring en knowhow die je in de loop van je leven hebt opgedaan, nog steeds kan worden gebruikt om anderen van waarde te zijn.