“Ik vrees dat we een slapende reus hebben gewekt en hem met een verschrikkelijke vastberadenheid hebben vervuld.”
Wat is een betere manier om de patriottische vastberadenheid van de Verenigde Staten weer te geven dan deze woorden die 60 jaar geleden door een voormalige vijand werden uitgesproken na een nieuwe aanval op Amerika? Sinds de gebeurtenissen van 11 september hebben zowel politici als de media het citaat – of delen ervan – vaak gebruikt, waarbij ze het meestal toeschrijven aan de Japanse admiraal Isoroku Yamamoto. Hij maakte de nu beroemde opmerking kort na de aanval op Pearl Harbor.
Of deed hij dat?
Geschiedkundigen betwijfelen dat. Sommigen zeggen dat Hollywood het gewoon verzonnen heeft. Anderen beweren dat Yamamoto het weliswaar ooit geschreven kan hebben, maar dat hij het zeker niet direct na Pearl Harbor heeft gezegd.
“Voor zover ik weet, hebben we geen bewijs dat Yamamoto na de aanval ooit de opmerking heeft gemaakt dat Japan een slapende reus had gewekt,” zei Steve Gillon, decaan van het Honors College aan de Universiteit van Oklahoma en vaste historicus bij History Channel. “De zin verschijnt voor het eerst in een Hollywood film.”
De film waar Gillon naar verwijst is 1970’s Tora! Tora! Tora! Tora!, een 20th Century Fox productie over Pearl Harbor. Acteur Soh Yamamura, die Adm. Yamamoto vertolkte, gaf aan het eind de onheilspellende “slapende reus” verklaring. Het citaat werd geparafraseerd in het $140 miljoen kostende epos Pearl Harbor van dit jaar, met acteur Mako als Yamamoto die de uitspraak doet.
Richard Fleischer, regisseur van Tora! Tora Tora!, en Elmo Williams, de producent van de film, beweren dat het citaat feitelijk is, maar beiden erkennen dat het is geschreven — niet gesproken — door Yamamoto. Fleischer en Williams zijn het echter niet eens over de geschreven bron van het citaat.
Fleischer herinnert zich dat hij vraagtekens zette bij de “sleeping giant” regel toen hij de film aan het opnemen was. “En ik kreeg van Elmo Williams te horen dat Yamamoto dat eigenlijk nooit gezegd had, maar dat het in zijn dagboek stond. Dus namen we het uit het dagboek,” zei hij.
Fleischer zegt dat hij het dagboek nooit echt heeft gezien, maar gaat ervan uit dat historicus Gordon W. Prange dat wel heeft gedaan. Prange, die in 1980 overleed, was een professor geschiedenis aan de Universiteit van Maryland die door de filmmakers was ingehuurd om onderzoek te doen naar de gebeurtenissen in de aanloop naar Pearl Harbor. Fleischer zegt dat Prange en een staf van een dozijn mensen volumes materiaal hebben samengesteld voor de film.
PRODUCER CITES LETTER
Producent Williams, ondertussen, zegt dat het citaat afkomstig is “uit een brief geschreven door Yamamoto aan een collega-officier enkele maanden na de aanval op Pearl Harbor, terwijl Yamamoto een inspectie uitvoerde van Japanse strijdkrachten in de Pacific.” Williams zegt dat de brief werd verkregen door scenarioschrijver Larry Forrester van een Japanse militaire officier terwijl Forrester pre-productie onderzoek deed in Japan. Maar Williams heeft hem niet meer en “heeft geen idee waar hij is.”
Williams erkent dat de filmmakers bepaalde vrijheden hebben genomen door het citaat aan het eind van de film in te voegen en het te laten lijken alsof Yamamoto het kort na Pearl Harbor zei. Maar die scène en die over een uitwisseling tussen twee militaire koks waren de enige keren dat “we ooit zijn afgedwaald van het feitelijke dag-voor-dag verslag van wat er is gebeurd.”
Veel van Tora! Tora! Tora!, zei hij, was gebaseerd op een boek geschreven door Prange voor de filmmakers. “Ik huurde Prange in om een dag-voor-dag verslag te schrijven van de gebeurtenissen in de aanloop naar de aanval op Pearl Harbor omdat het zo’n gevoelig onderwerp was en ik niet in de fout durfde te gaan,” zei Williams.
Het boek, ook getiteld Tora! Tora! Tora!, werd voor het eerst gepubliceerd in Japan in 1970. Een verkorte versie werd gepubliceerd door Readers Digest. In geen van beide wordt verwezen naar Yamamto’s “slapende reus”-observatie.
PROFESSOR SAYS ‘NO WAY’
Een sterk argument tegen de echtheid van het citaat komt van geschiedenisprofessor Donald M. Goldstein van de Universiteit van Pittsburgh, auteur of medeauteur van 21 historische werken, waaronder zes die handelen over de aanval op Pearl Harbor. Nog belangrijker, Goldstein was co-auteur met Prange van twee definitieve boeken over de aanval: At Dawn We Slept: The Untold Story of Pearl Harbor en Pearl Harbor: The Verdict of History.
Goldstein beweert dat het Yamamoto-citaat noch uit een dagboek noch uit een brief komt. “Wat mij betreft,” zegt hij, “heeft Yamamoto nooit een dagboek gehad. Bovendien kan ik geen bewijs vinden dat hij die uitspraak heeft gedaan of geschreven. Het is gewoon niet waar.”
Goldstein zegt dat Prange, die zijn mentor was, onderzoek had gedaan naar de aanval op Pearl Harbor lang voordat hij werd ingehuurd door de Tora! Tora! Tora! filmmakers. Veel van dat onderzoeksmateriaal, aldus Goldstein, werd ook gebruikt in de twee boeken die ze samen schreven.
Goldstein houdt ook vol dat hij contact opnam met Fleischer om de regisseur te vragen wat zijn bron was voor het Yamamoto-citaat. “Fleischer vertelde me dat hij het van Prange had. Dat is niet waar,” zei hij. “Ik heb een dossier over Yamamoto dat door Prange is samengesteld. Ik heb liefdesbrieven aan zijn vriendin. Ik heb alle papieren, onderzoeksmateriaal en verslagen van Prange, en nergens kan ik het citaat vinden.”
“Dus wat deze jongens (de filmmakers) hebben gedaan, is dat ze dit mooie citaat ergens vandaan hebben gehaald, maar niemand lijkt precies te weten waar,” zei hij.
Militair en filmhistoricus Lawrence Suid zegt dat Fleischer hem in een brief heeft aangegeven dat producent Williams het citaat uit Yamamoto’s dagboek heeft gehaald. “Als dat zo is,” zei Suid, “dan was het nog steeds niet legitiem om het hem in de mond te leggen als het alleen geschreven was. Hoe dan ook, Yamamoto had geen dagboek. Waar het op neerkomt is dat hij de woorden nooit heeft uitgesproken en dat ze mogelijk meer dan een jaar later zijn ontstaan.”
Suid, auteur van Sailing on the Silver Screen: Hollywood and the U.S. Navy benadrukt dat hij geen reden heeft om echt in twijfel te trekken dat producer Williams een brief had waarin Yamamoto de “sleeping giant” quote gebruikte. Hij voegt er echter aan toe: “Het verandert op geen enkele manier de realiteit dat Yamamoto de zin niet uitsprak” kort na de aanval op Pearl Harbor. “Daarom is elke conclusie dat hij de woorden heeft gesproken onjuist.”
QUOTE HEEFT DE RING VAN DE WAARHEID
Aan de andere kant zegt William D. Hoover, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Toledo en gespecialiseerd in de geschiedenis van Japan en alles wat daarmee te maken heeft, dat de uitspraak “erg klinkt als iets dat Yamamoto zou zeggen.” Maar Hoover wijst erop dat het “moeilijk zou zijn om een directe bron voor die uitspraak te vinden, vooral wanneer het vertaald wordt van het Japans naar het Engels.”