De giftigheid van anorganisch kwik, bekend als de kwikhoudende of kwikhoudende vorm, wordt al eeuwenlang onderkend. Romeinse historici merkten op dat mannen die in Spaanse cinnabermijnen werkten, rijk aan rood kwiksulfide, tremoren, mentale achteruitgang en ataxie ontwikkelden. Het idee voor de gekke hoedenmaker van Lewis Carroll in Alice in Wonderland kwam voort uit zijn kennis van de neurale toxiciteit van kwikzilvernitraat, dat in de bontindustrie werd gebruikt om vilt te maken.
Kwikverbindingen werden de meest gebruikte vorm van kwik in medicinale preparaten. Ze worden vaak als veilig en niet giftig beschouwd, wat tot uiting komt in de onschuldige namen van de preparaten, die zachtheid en schoonheid suggereren : zoet sublimaat, kwikhoudende dulcis, en calomel (vancalos, wat “goed” betekent, en melas, “zwart”). Calomel, of kwikchloride, is waarschijnlijk afkomstig uit China en werd gebruikt door Paracelsische artsen in de 16e eeuw. Het werd gebruikt om malaria en gele koorts te behandelen, en een preparaat genaamd “wormchocolade” of “wormsnoep” werd gegeven aan patiënten die geïnfecteerd waren met wormen.1
Toxische effecten werden al snel opgemerkt bij personen die gedurende lange perioden grote doses kregen toegediend, bij wie zich overmatig speekselen, tandvleesontsteking, loszitten van de tanden, maag-darmstoornissen en een asgrauw uiterlijk ontwikkelden. Zij hadden verontrustende neurologische symptomen, zoals arm- en gezichtstrillingen, hyperfine, ataxie, en erethisme – ongewone schuchterheid en persoonlijkheidsverandering.In 1825 verscheen een gedicht in een publicatie in Virginia waarin artsen werden gewaarschuwd voor de gevaren van calomel: “Since Calomel’s become their boast,/How many patients have they lost,/How many thousands they make ill,/Of poison, with their calomel. “2(p253)
Sommige artsen werden gealarmeerd door de giftigheid van kwikhoudende geneesmiddelen. 1 In 1822 verklaarde Samuel Thomson dat,
de praktijk van het geven van vergif als medicijn, die tegenwoordig zo gebruikelijk is onder de medische faculteit, van het allergrootste belang is voor het publiek….en op de sterkste wijze hun gedachten moet doordringen van de verderfelijke gevolgen die zich hebben voorgedaan en dagelijks plaatsvinden door het geven van kwik, arsenicum en andere dodelijke vergiften om ziekten te genezen.3
Het giftige potentieel van calomel kwam aan het licht in 1948. Een kinderarts uit Cincinnat ontdekte dat een veel voorkomende kinderziekte, acrodynia of “roze ziekte” genaamd, werd veroorzaakt door het wijdverbreide gebruik van kalomel bij de behandeling van tandjes krijgen en constipatie bij kinderen.4 Tot 1950 was acrodynia verantwoordelijk voor meer dan 3% van de opnames op kinderafdelingen in Londense ziekenhuizen. Volgens de officiële statistieken stierven tussen 1939 en 1948 in Engeland en Wales 585 kinderen aan de roze ziekte.
Omdat men de giftigheid van kwik inzag, zijn kwikhoudende verbindingen in de Verenigde Staten en veel andere landen verboden uit bijna alle gereguleerde geneesmiddelen en vrij verkrijgbare preparaten. Maar kwik komt nog steeds voor in ongereguleerde drankjes, zoals blijkt uit de studie van Weldon en collega’s.
De auteurs rapporteren een serie patiënten bij wie zich verhoogde concentraties kwik in de urine ontwikkelden, en zij hadden symptomen die duidden op anorganische kwikvergiftiging, zoals tremor en paresthesie. De vrouwen hadden gedurende langere tijd een crème gebruikt die kalomel bevatte, en er was systemisch genoeg kwik opgenomen om een duidelijke stijging van kwik in de urine te veroorzaken. De vrouwen kochten de crème meestal in Mexico, hoewel een vijfde de crème in de Verenigde Staten op vlooienmarkten of in reformwinkels had gekocht. Dergelijke schoonheidscrèmes zijn wereldwijd verkrijgbaar en zijn in verband gebracht met nier- en perifere zenuwschade.
Andere ongereguleerde kwikhoudende drankjes zijn verkrijgbaar in de Verenigde Staten. Kang-Yum en Oransky rapporteren de gevallen van 3 patiënten die een organische kwikvergiftiging ontwikkelden door Chinese kruiden- en patentgeneesmiddelen die oraal of als zalf werden ingenomen.5 Hun artikel bevat een tabel met 18 verschillende Chinese patentgeneesmiddelen die kwik bevatten.
De arts moet aan kwikvergiftiging denken bij alle patiënten met onverklaarbare neurologische of cognitieve symptomen. Patiënten die toegang hebben gehad tot ongereguleerde producten, uit de Verenigde Staten of elders, lopen het meeste risico. Als de diagnose wordt vermoed, moeten de kwikgehaltes van de patiënt worden gemeten en vervolgens moet het verdachte product worden geanalyseerd.