Parthenon, tempel die de heuvel van de Akropolis in Athene domineert. Hij werd gebouwd in het midden van de 5de eeuw v.C. en gewijd aan de Griekse godin Athena Parthenos (“Athena de Maagd”). De tempel wordt algemeen beschouwd als het hoogtepunt in de ontwikkeling van de Dorische orde, de eenvoudigste van de drie klassieke Griekse architectonische ordes.
© Corbis
Wat is het doel van het Parthenon?
Het doel van het Parthenon is in de loop van zijn 2500-jarige geschiedenis veranderd. Het begon als een tempel gewijd aan de godin Athena Parthenos (“Athena de Maagd”). Sommige geleerden betwijfelen echter de religieuze functie van het gebouw, deels omdat er geen altaar uit de 5e eeuw v. Chr. is gevonden. Alle deskundigen zijn het erover eens dat het Parthenon al vroeg als schatkamer werd gebruikt. In de daaropvolgende eeuwen werd het gebouw omgevormd tot een Byzantijnse kerk, een rooms-katholieke kathedraal en later tot een moskee. De tempel werd vervolgens gebruikt om de munitie van de Ottomanen op te slaan tijdens een oorlog met de Venetianen, waardoor een explosie in 1687 tot de ondergang van het gebouw leidde. Na dienst te hebben gedaan als legerkazerne aan het einde van de Griekse onafhankelijkheidsoorlog (1821-32), werd het Parthenon aan het einde van de 19e eeuw, net toen de restauratie begon, een toeristische bestemming.
Waarom is het Parthenon belangrijk?
Het Parthenon is het middelpunt van een bouwcampagne uit de 5e eeuw voor Christus op de Akropolis in Athene. De tempel werd gebouwd in de Klassieke periode en wordt algemeen beschouwd als het hoogtepunt van de ontwikkeling van de Dorische orde, de eenvoudigste van de drie Klassieke Griekse architectonische ordes. De harmonische verhoudingen van de tempel, de precieze constructie en de levensechte beeldhouwwerken worden al duizenden jaren geroemd en nagevolgd. Het Parthenon wordt vaak beschouwd als een monument voor de democratie, die in deze periode in Athene werd gesticht, en als eerbetoon aan de overwinning van de Atheners in de Grieks-Perzische oorlogen (492-449 v. Chr.).
Hoe staat het Parthenon er nog?
De zorgvuldige plaatsing van precies uitgehouwen metselwerk zorgde ervoor dat het Parthenon gedurende meer dan twee millennia in essentie intact bleef. Hoewel sommige beeldhouwwerken werden verwijderd toen het gebouw werd omgebouwd tot een Byzantijnse kerk, bleef het bouwwerk overeind, zelfs tijdens zijn latere transformatie tot een rooms-katholieke kathedraal en vervolgens tot een moskee. Het werd pas in 1687 een ruïne, toen tijdens het bombardement op de Akropolis door de Venetianen die tegen de Turken vochten, een in de tempel opgeslagen kruitmagazijn ontplofte en het midden van het gebouw verwoestte. De Venetianen vernielden toen per ongeluk verschillende beelden bij hun poging ze als buit mee te nemen, en Thomas Bruce, Lord Elgin, bracht later een aanzienlijk deel van de overgebleven beelden naar Engeland. Nadat Griekenland onafhankelijk was geworden van het Ottomaanse Rijk, werden pogingen ondernomen om het gebouw te restaureren, maar de campagne onder leiding van ingenieur Nikolaos Balanos bleek meer schade te hebben aangericht, en in 1975 begon een restauratie die meerdere decennia in beslag nam. Elk te redden stuk marmer werd op zijn oorspronkelijke plaats teruggelegd, terwijl leemten werden opgevuld met nieuw marmer uit dezelfde groeve die de oude Atheners hadden gebruikt. Het tijdrovende project duurde meer dan 40 jaar.
Hoe werd het Parthenon gebouwd?
Onder leiding van de Atheense staatsman Pericles was de bouw van het Parthenon het werk van de architecten Ictinus en Callicrates onder toezicht van de beeldhouwer Phidias. Volgens de vroegere coördinator van de restauratie aan het einde van de 20ste en het begin van de 21ste eeuw, Manolis Korres, ontgonnen de bouwers van het Parthenon 100.000 ton marmer uit een steengroeve op ongeveer 10 mijl van Athene. Met behulp van wagens transporteerden zij blokken marmer van de groeve naar de helling van de Akropolis. De blokken werden ter plaatse met de hand uitgehakt en bijgesneden met een nauwgezette precisie – een noodzaak bij het bouwen zonder mortel. Omdat de Atheners een grote zeemacht waren, speculeren deskundigen dat zij vakkundig een systeem van katrollen, touwen en houten kranen gebruikten om de marmeren blokken te slepen en op te tillen.
Hoe is het Parthenon onvolmaakt?
Hoewel het Parthenon als het hoogtepunt van de Dorische orde wordt beschouwd, heeft het verschillende Ionische elementen, waaronder het interieurfries (een sculpturale band). Het belichaamt ook een buitengewoon aantal architectonische verfijningen, die volgens sommige deskundigen bedoeld waren om vervormingen in het menselijk zicht te corrigeren. Daaronder zijn een opwaartse kromming van de basis, de stylobate genoemd, langs de uiteinden en herhaald in het hoofdgestel; een onmerkbare delicate convexiteit (entasis) van de zuilen naarmate zij in diameter afnemen naar de top toe; en een verdikking van de vier hoekzuilen om het verdunnend effect tegen te gaan van het feit dat zij onder bepaalde hoeken tegen de hemel worden gezien. De perfectie van het Parthenon is dus een illusie.
Onder leiding van de Atheense staatsman Pericles werd het Parthenon gebouwd door de architecten Ictinus en Callicrates onder toezicht van de beeldhouwer Phidias. Het werk begon in 447 v. Chr. en het gebouw zelf was voltooid in 438. In datzelfde jaar werd een groot gouden en ivoren beeld van Athena, door Phidias gemaakt voor het interieur, ingewijd. Het werk aan de buitenversiering van het gebouw ging door tot 432 v. Chr.
Hoewel het rechthoekige wit marmeren Parthenon door de eeuwen heen schade heeft geleden, waaronder het verlies van het meeste beeldhouwwerk, is de basisstructuur intact gebleven. Een zuilengalerij van gecanneleerde, basloze zuilen met vierkante kapitelen staat op een driepas en ondersteunt een hoofdgestel, of dakstructuur, bestaande uit een eenvoudige architraaf, of band van steen; een fries van afwisselend triglyfen (verticaal gegroefde blokken) en metopen (eenvoudige blokken met reliëf beeldhouwwerk, nu gedeeltelijk verwijderd); en, aan de oostelijke en westelijke uiteinden, een laag driehoekig fronton, ook met reliëf beeldhouwwerk (nu grotendeels verwijderd). De zuilengalerij, bestaande uit 8 zuilen aan de oost- en westzijde en 17 zuilen aan de noord- en zuidzijde, omsluit een ommuurde rechthoekige binnenruimte, of cella, die oorspronkelijk door twee kleinere Dorische zuilengangen in drie gangen was verdeeld, die aan de westzijde net achter het grote cultusbeeld werden afgesloten. Het enige licht kwam door de oostelijke deuropening, afgezien van wat licht dat door de marmeren dakpannen en het plafond kan zijn binnengedrongen. Achter de cella, maar er oorspronkelijk niet mee verbonden, is een kleinere, vierkante kamer die vanuit het westen wordt betreden. De oostelijke en westelijke uiteinden van het interieur van het gebouw worden elk begrensd door een portiek met zes zuilen. Gemeten naar de bovenste trede van de basis is het gebouw 30,89 meter breed en 69,54 meter lang.
© Goodshoot/Jupiterimages
© Ron Gatepain (A Britannica Publishing Partner)
Het Parthenon belichaamt een buitengewoon aantal architectonische verfijningen, die samen het gebouw een plastisch, sculpturaal uiterlijk geven. Daaronder zijn een opwaartse kromming van de basis langs de uiteinden en herhaald in het hoofdgestel; een onmerkbare, delicate convexiteit (entasis) van de zuilen naarmate ze in diameter afnemen naar de top toe; en een verdikking van de vier hoekzuilen om het dunner wordende effect tegen te gaan van het feit dat ze onder bepaalde hoeken tegen de hemel worden gezien.
© /Thinkstock
De beeldhouwkunst die het Parthenon versiert, evenaart de architectuur in zorgvuldige harmonie. De metopen boven de buitenste zuilengalerij waren in hoog reliëf uitgehouwen en stelden in het oosten een gevecht voor tussen goden en reuzen; in het zuiden Grieken en centauren; en in het westen waarschijnlijk Grieken en Amazones. Die in het noorden zijn bijna allemaal verloren gegaan. Het doorlopende fries met laag reliëf rond de bovenkant van de muur van de cella, dat de jaarlijkse Panatheense optocht voorstelt van burgers die Athena eren, heeft aan de oostkant een hoogtepunt met een priester en priesteres van Athena, geflankeerd door twee groepen zittende goden. De frontongroepen, in de rondte gebeeldhouwd, tonen, in het oosten, de geboorte van Athena en, in het westen, haar strijd met de zeegod Poseidon om de heerschappij over het gebied rond Athene. Het gehele werk is een wonder van compositie en helderheid, dat nog werd versterkt door kleur en bronzen accessoires.
© /Thinkstock
Het Parthenon bleef in essentie intact tot de 5e eeuw na Christus, toen het kolossale beeld van Phidias werd verwijderd en de tempel werd omgevormd tot een christelijke kerk. Tegen de 7e eeuw waren ook in het binnenste gedeelte bepaalde structurele wijzigingen aangebracht. De Turken namen de Akropolis in 1458 in, en twee jaar later namen zij het Parthenon in gebruik als moskee, zonder materiële wijzigingen behalve de verhoging van een minaret in de zuidwestelijke hoek. Tijdens het bombardement van de Akropolis in 1687 door de Venetianen die tegen de Turken vochten, ontplofte een kruitmagazijn dat zich in de tempel bevond, waardoor het midden van het gebouw werd verwoest. In 1801-03 werd een groot deel van het overgebleven beeldhouwwerk, met Turkse toestemming, verwijderd door de Britse edelman Thomas Bruce, Lord Elgin, en in 1816 verkocht aan het British Museum in Londen. (Zie Elgin Marbles.) Andere beelden van het Parthenon bevinden zich nu in het Louvre Museum in Parijs, in Kopenhagen, en elders, maar vele bevinden zich nog in Athene.
Spectrum Kleurenbibliotheek/Heritage-afbeeldingen