Achtergrondinformatie
Stel je voor dat je als gevolg van een etnische oorlog bij je wenende familie wordt weggerukt… gedwongen honderden kilometers te lopen tot je de zee bereikt aan de West-Afrikaanse kant van de Atlantische Oceaan. Je bent beroofd van je naam, je identiteit, van elk recht dat een mens verdient. Het Europese schip waarop je gedwongen wordt aan boord te gaan, is op weg over de Atlantische Oceaan naar de Caribische en Zuid-Amerikaanse plantages, een reis door de afschuwelijke “middenpassage”. Een massa zwarte mensen van allerlei pluimage, aan elkaar geketend, met nauwelijks ruimte om zich om te draaien, maanden onderweg, zeeziek, omringd door de vuiligheid van met braaksel gevulde tobbes, waar kinderen vaak in vielen, sommigen stikkend. Het geschreeuw van de vrouwen en het gekreun van de stervenden maakt het hele gruwelijke tafereel bijna onvoorstelbaar. Dood en ziekte zijn alomtegenwoordig en slechts één op de zes zal deze reis en de wrede, rugbrekende arbeid die erop volgt, overleven…
De transatlantische slavenhandel heeft vier eeuwen lang stand gehouden.
Slavernij en slavenhandel behoren tot de ergste schendingen van de mensenrechten in de geschiedenis van de mensheid. De transatlantische slavenhandel was uniek binnen de hele geschiedenis van de slavernij door de duur ervan (vierhonderd jaar), de omvang ervan (ongeveer 17 miljoen mensen exclusief degenen die tijdens het transport omkwamen) en de legitimering die eraan werd gegeven, ook volgens de wetten van die tijd.
De transatlantische slavenhandel vormde de grootste deportatie in de geschiedenis en wordt vaak aangeduid als het eerste voorbeeld van globalisering. De handel duurde van de 16e eeuw tot de 19e eeuw en omvatte verschillende regio’s en continenten: Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, Europa en het Caribisch gebied en resulteerde in de verkoop en uitbuiting van miljoenen Afrikanen door Europeanen.
De “driehoekshandel”
Schepen met handelsgoederen zoals geweren, alcohol en paarden vertrokken vanuit Europese havens op weg naar West-Afrika, waar ze deze goederen ruilden voor tot slaaf gemaakte Afrikanen. De slaven waren ofwel gevangen genomen in oorlogen of waren het slachtoffer van een bloeiende lokale handel in de vangst en verkoop van slaven.
Schepen, zwaar beladen met Afrikaanse slaven, voeren vervolgens over de “Midden Passage” naar Amerikaanse en Europese koloniën in het Caribisch gebied en Zuid-Amerika. Om zoveel mogelijk slaven te kunnen vervoeren, werd vaak het stuurhuis van het schip verwijderd. Naar schatting stierf één op de zes slaven tijdens deze reis als gevolg van de krappe, onhygiënische omstandigheden. Op schepen waar ziekte of rebellie voorkwam, kon dit aantal oplopen tot meer dan één op twee.
Nadat de overlevende slaven waren verkocht, keerden de schepen terug naar Europa met goederen die met slavenarbeid waren geproduceerd, zoals suiker, tabak, katoen, rum en koffie.
Het rechtvaardigen van een systeem van slavernij
De transatlantische slavenhandel was een veelomvattend en grootschalig economisch systeem. De belangrijkste handelslanden – Spanje, Portugal, Nederland, Engeland en Frankrijk – konden aanzienlijke winst maken op elke etappe van de driehoeksreis en veel Europese steden bloeiden op dankzij de winsten van de landbouwindustrieën die letterlijk over de “ruggen” van Afrikaanse slaven werden gebouwd en in stand gehouden.
De praktijk van slavernij werd vaak gerechtvaardigd op filantropische of religieuze gronden. Het werd zelfs wettelijk gecodificeerd, in de beruchte “Code Noir” van 1685. Deze Franse wet legde de rechten en plichten vast van meesters en slaven in de koloniën van Amerika en verklaarde: “Wij verklaren slaven tot roerend goed”. Er werd een systeem van strenge discipline ingesteld, waaronder geseling en brandmerken voor kleine misdaden, maar het werd ook afgeschilderd als een “voordeel” voor slaven tegen misbruik door hun meesters en omvatte de bepaling van religieuze feestdagen, gedwongen katholieke eredienst, tolerantie van onderlinge huwelijken en pleidooien voor de instandhouding van gezinnen.
Afschaffing van de transatlantische slavenhandel
Tegen het einde van de 18e eeuw groeide de morele en politieke oppositie tegen de slavenhandel in Groot-Brittannië en de VS, en ook in andere delen van Europa. Groepen als de Quakers in Noord-Amerika en de Society for the Extinction of the Slave Trade in Groot-Brittannië maakten het publiek bewust van de slavenhandel door middel van petities, boycotcampagnes en de verspreiding van materiaal waarin de leefomstandigheden van de slaven aan boord van de handelsschepen of op de plantages werden beschreven en soms geïllustreerd.
Slaven kwamen ook in opstand tegen hun onderwerping, het meest in het bijzonder in Haïti tijdens de Revolutie van 1791 tot 1804. Deze gebeurtenis betekende een belangrijk keerpunt voor de slavenhandel, omdat de koloniale mogendheden de politieke en militaire risico’s van dergelijke opstanden begonnen in te zien. Deze factor, gecombineerd met de groeiende stemmen van de abolitionistische beweging en de veranderende economische omstandigheden die het economische belang van sommige Europese koloniën hadden verminderd, betekende het begin van het einde van de transatlantische handel.
Tweehonderd jaar geleden, begin maart 1807, tekende de president van de Verenigde Staten, Thomas Jefferson, wetgeving die de slavenhandel afschafte. Later diezelfde maand verbood het Britse Parlement, onder aanvoering van de abolitionisten William Wilberforce, dominee James Ramsay en John Wesley, de slavenhandel in het gehele Britse Rijk. Het tij was gekeerd.
In de daaropvolgende jaren volgden andere Europese landen met wetten die slavernij verboden; het was echter pas 80 jaar later dat de transatlantische slavenhandel definitief werd uitgebannen, met Cuba en Brazilië die de handel afschaften in respectievelijk 1886 en 1888.
Erfenis
De erfenis van de transatlantische slavenhandel is onderwerp van veel discussie. Er kan geen twijfel over bestaan dat deze handel heeft geleid tot de vernietiging van een belangrijk deel van de taal, cultuur en godsdienst van miljoenen tot slaaf gemaakte Afrikanen. De verwijdering van zulke grote aantallen mensen uit Afrika ontwrichtte de Afrikaanse economie en is volgens sommige geleerden blijvend nadelig voor Afrika geweest in vergelijking met andere delen van de wereld. Men kan ook aanvoeren dat de slavernij de Afrikanen voor de wereld opnieuw heeft gedefinieerd, en een erfenis van racisme en stereotypering van Afrikanen als inferieur heeft achtergelaten.
Breaking the Silence, Lest We Forget
Op 17 december 2007 heeft de Algemene Vergadering van de VN 25 maart aangewezen als jaarlijkse Internationale Dag ter Herdenking van de Tweehonderdste verjaardag van de Afschaffing van de Trans-Atlantische Slavenhandel, te beginnen in 2008. Er is weinig bekend over de 400 jaar durende trans-Atlantische slavenhandel en de blijvende gevolgen daarvan in de hele wereld, of over de bijdrage van slaven aan de opbouw van de samenlevingen waarin zij tot slaaf werden gemaakt. Dit gebrek aan kennis heeft gediend om mensen van Afrikaanse afkomst te marginaliseren in heel Europa, Noord-Amerika en Zuid-Amerika.
Het doel van deze dag is de herinnering te eren aan hen die als gevolg van de slavernij zijn gestorven, alsmede aan hen die aan de verschrikkingen van de middenpassage zijn blootgesteld en hebben gevochten voor de bevrijding van de slavernij. Daarnaast is het een dag om de oorzaken, gevolgen en lessen van de transatlantische slavenhandel te bespreken, om zo de mensen bewust te maken van de gevaren van racisme en vooroordelen.