Hoe moeten we historische figuren herdenken van wie we weten dat ze verschrikkelijke dingen hebben gedaan? Het is een dilemma waarmee we steeds vaker worden geconfronteerd, nu universiteiten en openbare instellingen hun geschiedenis kritisch onder de loep nemen en het verleden opnieuw beoordelen met 21e-eeuwse ogen. En het afgelopen jaar heeft het University College London zich midden in een historisch onderzoek bevonden naar zijn rol als de institutionele bakermat van de eugenetica – de ontkrachte “wetenschap” die beweerde dat we door mensen selectief te fokken de rassenkwaliteit konden verbeteren.
We zijn geneigd eugenetica te associëren met nazi-Duitsland en de Holocaust, maar het werd in feite in Londen ontwikkeld. De grondlegger was Francis Galton, die in 1904 een laboratorium aan de UCL oprichtte. Sommige studenten en personeelsleden hebben de universiteit al opgeroepen om de Galton collegezaal een andere naam te geven.
De verleidelijke belofte van Galton was een gedurfde nieuwe wereld die alleen gevuld zou zijn met mooie, intelligente, productieve mensen. De wetenschappers die in zijn ban waren, beweerden dat dit kon worden bereikt door de voortplanting te controleren, de grenzen te bewaken om bepaalde soorten immigranten te voorkomen, en “ongewensten”, waaronder gehandicapten, op te sluiten.
Achteraf gezien is het gemakkelijk om te zeggen dat alleen een morele afgrond aanleiding kan zijn geweest voor een dergelijk pseudowetenschappelijk plan, niet in de laatste plaats omdat we getuige zijn geweest van de gruwelijke gevolgen ervan in de 20e eeuw, toen het werd gebruikt om genocide en massale sterilisaties te rechtvaardigen. En naar de maatstaven van vandaag lijkt Galton inderdaad op een monster. Hij was een briljant statisticus, maar ook een racist (dat is niet alleen mijn oordeel, maar ook dat van Veronica van Heyningen, de huidige voorzitter van het Galton Instituut). Hij was geobsedeerd door menselijke verschillen, en vastbesloten om diegenen die hij als inferieur beschouwde uit de Britse samenleving te verwijderen.
Terwijl onze kritische blik op Galton valt, verliezen we dan niet uit het oog hoe populair zijn idee was onder zovele Britten? In het begin van de 20e eeuw sloot een verrassend breed scala van publieke figuren zich aan bij Galton’s visie. Het trok mensen aan van links en rechts, prominente schrijvers en intellectuelen, vooraanstaande wetenschappers en politici. Virginia Woolf, TS Eliot, DH Lawrence, Julian Huxley, Winston Churchill, Marie Stopes – allen hadden eugenetische opvattingen. Churchill was vice-voorzitter van de eerste Internationale Eugenetiek Conferentie, die in 1912 in Londen werd gehouden. Hoewel er opmerkelijke critici waren, behoorde een eugenetist tot de mainstream.
Dit was een tijdperk waarin het niet ongebruikelijk was dat wetenschappers geloofden dat de mens verdeeld was in verschillende soorten, sommige meer ontwikkeld dan andere. Biologen verkondigden dat het beter voor de samenleving zou zijn als gehandicapten en “geestelijk zwakkeren” niet geboren zouden worden. Eugenetica drong door tot het overheidsbeleid: de Mental Deficiency Act van 1913 zorgde ervoor dat mensen die de staat als “geestelijk zwak” of “moreel gebrekkig” beschouwde, institutioneel gescheiden werden van de rest van de maatschappij, waardoor ze in feite geen kinderen konden krijgen.
Wat doen we met deze kennis vanuit onze 21e-eeuwse optiek? Wie houden we en wie veroordelen we? De morele grenzen kunnen duidelijk aanvoelen. Een eugenetist is een eugenetist. Een racist is een racist. Maar als Galton eruit ligt, waar blijven dan alle anderen? De schuldige is niet alleen Galton, of zelfs de eugenetische ideologie – het is ook de tijd waarin hij leefde. De trieste saga van de eugenetica leert ons niet alleen dat wetenschappers het mis kunnen hebben, maar ook dat de belofte van een betere, mooiere toekomst ten koste van onschuldige individuele levens maar al te verleidelijk kan zijn voor velen. In combinatie met de vooroordelen van die tijd, kan het verwoestend zijn.
Primo Levi, die correspondeerde met een Duitse wetenschapper onder wie hij had gewerkt toen hij tientallen jaren eerder in Auschwitz gevangen zat, schreef dat hij het pleidooi van de man dat hij niet had geweten wat er om hem heen gebeurde, niet kon accepteren. Galton afschilderen als de kwaadaardige figuur die eugenetica propageert is misschien de grote waarheid over het hoofd zien dat duizenden vrijwillig in zijn gebrekkige theorieën trapten, en dat Groot-Brittannië er opmerkelijk ontvankelijk voor was. Te veel mensen negeerden gelukkig, en sommigen omarmden zelfs enthousiast, de implicaties van zijn plannen – namelijk dat zij van onschuldige mensen zouden kunnen eisen dat zij tegen hun wil offers brengen.
Hoezeer het ook verleidelijk is om Galton apart te zetten voor veroordeling, dat instinct moet getemperd worden door het nuchtere begrip dat de helling die de samenleving in de richting van morele schaamte stuurt, door velen wordt aangelegd. We moeten Galton herinneren als wie hij werkelijk was, en hem in volle glorie zien, zonder iets uit te wissen. Maar door de wereld te verdelen in good guys en bad guys kunnen we onze handen in onschuld wassen voor morele complexiteit. Het gevaar ligt niet alleen bij de slechteriken, maar bij ieder van ons, en het is er altijd.
-Angela Saini is wetenschapsjournalist en auteur. Haar tweedelige documentaire serie, Eugenics: Science’s Greatest Scandal begint op BBC Four op 3 oktober om 21.00 uur
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{highlightedText}}
- Delen op Facebook
- Delen op Twitter
- Delen via E-mail
- Delen op LinkedIn
- Delen op Pinterest
- Delen op WhatsApp
- Delen op Messenger