Elie Wiesel? Wilhelm Stekel? Rosalie Gabler? John Le Carré? Rollo May? August Strindberg? William Hale White? Otto M. Spangler? David Cornwell?
Dear Quote Investigator: Liefde en haat zijn intense emoties die soms door elkaar lopen. De volgende uitspraak is fascinerend:
Het tegenovergestelde van liefde is geen haat; het is onverschilligheid.
Dit adagium is vaak toegeschreven aan activist en Nobelprijswinnaar Elie Wiesel, maar ik denk dat het misschien een langere geschiedenis heeft. Zou u dit onderwerp willen onderzoeken?
Quote Investigator: Elie Wiesel gebruikte deze uitdrukking in 1986, maar het was al in omloop voordat hij werd geboren.
De vroegste door QI gelokaliseerde overeenkomst in het Engels verscheen in “The Beloved Ego: Foundations of the New Study of the Psyche” door de vooraanstaande Oostenrijkse psycholoog Wilhelm Stekel. De tekst werd vertaald uit het Duits in het Engels door Rosalie Gabler en gepubliceerd in 1921. Nadruk toegevoegd aan uittreksels door QI: 1
Er is geen liefde zonder haat; en er is geen haat zonder liefde. Het tegendeel van liefde is niet haat, maar onverschilligheid; het tegendeel van gevoel kan slechts de afwezigheid van gevoel zijn. Onverschilligheid, die gekleurd is door gevoel, dient dikwijls alleen om zich te verbergen en te beschermen tegen een neiging. Liefde en haat moeten hand in hand gaan; en de mensen van wie we het meest houden, haten we ook, omdat haat gegrond is in de aard van de liefde.
De Duitse titel van bovenstaand werk was “Das Liebe Ich: Grundzüge Einer Neuen Dietätik der Seele”, maar dat boek heeft QI nog niet bestudeerd.
Het citaat in het Duits was aanwezig in de uitgave van 1921 van Stekels werk “Die Geschlechtskälte der Frau: Eine Psychopathologie des Weiblichen Liebeslebens” (“Filigiditeit in de vrouw: Een psychopathologie van het liefdesleven van vrouwen”): 2
Der Gegensatz von Liebe ist nicht Haß, sondern Gleichgültigkeit; der Gegensatz eines Gefühls kann nur die Gefühllosigkeit sein.
Het tegendeel van liefde is niet haat, maar onverschilligheid; het tegendeel van gevoel kan slechts de afwezigheid van gevoel zijn
Hieronder volgen nog meer geselecteerde citaten in chronologische volgorde.
In 1866 werd in een politiek essay in een krant in Woodstock, Vermont een verband gelegd tussen liefde, haat en onverschilligheid: 3
Dag volgt op nacht!
Zoneschijn volgt op stormen!
Glimlach volgt op frons.
Een vriendelijk woord volgt op een bitter woord.
Liefde volgt op haat, zoals haat op onverschilligheid.
Vrede volgt op oorlog.
In 1885 publiceerde de Britse schrijver William Hale White een autobiografisch werk onder het pseudoniem Mark Rutherford. Hij veroordeelde onverschilligheid, hoewel zijn uitspraak sterk afweek van het adagium dat hier wordt besproken: 4
De meesten van ons hebben geen echte liefdes en geen echte haatgevoelens. Gezegend is de liefde, minder gezegend is de haat, maar driemaal vervloekt is de onverschilligheid die noch het een noch het ander is, de modderige warboel die men vriendschap noemt.
In 1891 publiceerde een krant in York, Pennsylvania een groep anonieme “Zondagsreflecties” met onder andere deze spreuk: 5
Liefde overwint haat, maar nooit onverschilligheid.
Een thematisch verwante uitspraak verscheen in George Bernard Shaw’s toneelstuk “The Devil’s Disciple” uit 1897: 6
De ergste zonde jegens onze medeschepselen is niet hen te haten, maar onverschillig tegenover hen te staan: dat is de essentie van onmenselijkheid.
Shaw’s uitspraak is onderzocht in een apart QI-artikel dat hier beschikbaar is.
De bekende toneelschrijver en romanschrijver August Strindberg schreef “Le Plaidoyer d’un Fou” (“De bekentenis van een dwaas”) dat in het Engels werd vertaald en in 1912 werd gepubliceerd. Strindberg presenteerde een andere verhouding tussen liefde, haat en onverschilligheid: 7
Ik wilde lang genoeg leven om me te wreken; maar eerst moest ik bewijzen hebben van haar ontrouw.
Ik haatte haar nu met een haat die dodelijker was dan onverschilligheid, omdat het de antithese is van de liefde. Ik haatte haar omdat ik van haar hield.
In 1921 bevatte een Engelse vertaling van Wilhelm Stekel’s “The Beloved Ego” het bedoelde citaat. De Duitse versie verscheen eerder:
Het tegendeel van liefde is niet haat, maar onverschilligheid; het tegendeel van gevoel kan slechts de afwezigheid van gevoel zijn.
In 1925 gebruikte columniste Edith Johnson het gezegde in “The Daily Oklahoman” van Oklahoma City, Oklahoma: 8
Er is geen liefde zonder haat, en geen haat zonder liefde tussen mannen en vrouwen. Het tegenovergestelde van liefde is geen haat, maar onverschilligheid.
In 1967 sprak dominee Otto M. Spangler een gemeenschapsgroep in Paducah, Kentucky toe over het onderwerp “Apathie versus fanatisme”: 9
Hij zei dat beide nu werden gezien als nooit tevoren. Een groeiend gevoel – een gebrek aan bezorgdheid van de kant van de mensen – een populaire uitdrukking is: “Ik wil er niet bij betrokken raken.” Hij zei dat het tegenovergestelde van liefde geen haat is, maar onverschilligheid. “In 1968 publiceerde de beroemde spionagethrillerauteur John le Carré (David Cornwell) de roman “Een klein stadje in Duitsland”. In het boek komt twee keer een variant voor waarbij het woord “apathie” wordt gebruikt in plaats van “onverschilligheid”. Het werd gesproken door fictieve personages: 10
Het tegenovergestelde van liefde is geen haat; het is apathie.
Het tegenovergestelde van liefde is geen haat maar apathie.In 1969 publiceerde de invloedrijke Amerikaanse psycholoog Rollo May “Love and Will” waarin onder meer het volgende stond: 11
Apathie is bijzonder belangrijk vanwege de nauwe relatie met liefde en wil. Haat is niet het tegenovergestelde van liefde; apathie is dat wel.
In 1986 verscheen er een interview met Elie Wiesel in het tijdschrift “U.S. News & World Report”. Een gedenkwaardig citaat werd herdrukt in de krant “The Arizona Republic”: 12
Onverschilligheid is voor mij het toppunt van het kwaad.
Het tegenovergestelde van liefde is niet haat, het is onverschilligheid.
Het tegenovergestelde van kunst is niet lelijkheid, het is onverschilligheid.
Het tegenovergestelde van geloof is niet ketterij, het is onverschilligheid.
En het tegenovergestelde van leven is niet de dood, het is onverschilligheid.
. Uit een interview met Elie Wiesel, de recente winnaar van de Nobelprijs voor de vrede (U.S. News & World Report, 27 okt.)In conclusie, Wilhelm Stekel verdient lof voor de uitdrukkingen in het Duits en Engels in de citaten uit 1921. John Le Carré, Rollo May, en Elie Wiesel gebruikten alle versies van de uitdrukking vele jaren later. Wiesel’s citaat in 1986 was aanzienlijk uitgebreider.
Aantekeningen bij de afbeeldingen: De gekleurde afbeeldingen die symboliseren: haat (frons), liefde (glimlach), en onverschilligheid van 95C (Felipe) op .
(Grote dank aan Vivian Fiszer wiens onderzoek QI ertoe bracht deze vraag te formuleren en deze verkenning uit te voeren.)
Update Geschiedenis: Op 5 december 2019 is een link toegevoegd naar het thematisch gerelateerde citaat van George Bernard Shaw.
Notes:
- 1921, The Beloved Ego: Grondslagen van de Nieuwe Studie van de Psyche door Wilhelm Stekel M.D., Vertaling door Rosalie Gabler (Lid van de British Psychological Society en van de Society for the Study of Orthopsychics), Hoofdstuk 2: De strijd der seksen, Citaat Pagina 16, Kegan Paul, Trench, Trubner & Company, London. (Google Books Full View) link
- 1921, Titel: Die Geschlechtskälte der Frau: Eine Psychopathologie des Weiblichen Liebeslebens (Engels: Frigidity in Woman: A Psychopathology of Women’s Love Life), Auteur Wilhelm Stekel, Deel 3: Störungen des Trieb-und Affektlebens, Hoofdstuk 10: Der Kampf der Geschlechter, Citaat Pagina 229, Urban & Schwarzenberg, Berlin and Wien. (Internet archive.org) link
- 1866 mei 3, Spirit of the Age, We Will Not Die, citaat pagina 2, kolom 4, Woodstock, Vermont. (Newspapers_com)
- 1885, Mark Rutherford’s Deliverance door Mark Rutherford (Pseudoniem van William Hale White), Edited by Reuben Shapcott, Hoofdstuk 1: Newspapers, Citaat Pagina 14, Trübner & Company, London. (Google Books Full View) link
- 1891 januari 13, The York Daily, Sunday Reflections, citaat pagina 1, kolom 7, York, Pennsylvania. (Newspapers_com)
- 1906 (1900 Copyright), The Devil’s Disciple: A Melodrama by Bernard Shaw (George Bernard Shaw), (toneelstuk geproduceerd in Londen in 1897), Act II, (regel gesproken door Anthony Anderson), citaat pagina 82, Brentano’s, New York. (HathiTrust Full View) link
- 1912, The Confession of a Fool door August Strindberg, Vertaald door Ellie Schleussner, Deel 4, Hoofdstuk 6, Citaat Pagina 295, Stephen Swift and Company, Londen. (Internet Archive archive.org) link
- 1925 april 13, The Daily Oklahoman, Edith Johnson’s Column: Side-Lights on Purdy Case, Quote Page 6, Column 3, Oklahoma City, Oklahoma. (Newspapers_com)
- 1967 februari 10, The Paducah Sun-Democrat, Sectie B: Familiekatern, Wickliffe Woman’s Club Hears Program On “Apathy Versus Fanaticism”, Citaat Pagina 1, Kolom 5, Paducah, Kentucky. (Newspapers_com)
- 1968, A Small Town In Germany door John le Carré, (Amerikaanse editie), citaat pagina 105 en 196, Coward-McCann, New York. (Geverifieerd met scans)
- 1969, Love and Will door Rollo May, Hoofdstuk 1: Introduction: Our Schizoid World, citaat pagina 29, W. W. Norton & Company, New York. (Geverifieerd met scans)
- 1986 oktober 26, The Arizona Republic, Inzicht: Perspectives on the World, Quote Pagina C6, Column 1, Phoenix, Arizona. (Newspapers_com)