Jane Austen mag haar boeken dan meer dan 250 jaar geleden hebben geschreven, de thema’s ervan zijn vandaag de dag nog even relevant als altijd. Maar wat weten we over haar? Wat weten we over het leven en de tijd van Jane Austen?
Het kritische en commerciële succes van de talrijke recente film- en televisieverfilmingen van Jane Austens romans getuigt van haar tijdloze en universele aantrekkingskracht. Hoewel recente pogingen om haar klassieke romans op het scherm te brengen haar verhalen voor een breder publiek toegankelijk hebben gemaakt, slagen zij er niet in het ware genie van haar schrijverschap en de betekenis van haar blijvende populariteit volledig tot uitdrukking te brengen. Om het werk van Jane Austen beter te kunnen waarderen, of het nu op het scherm is of, bij voorkeur, op de pagina, helpt het om eerst haar leven en de tijd waarin ze leefde te begrijpen.
Lees meer: De literaire geschiedenis van Londen
Colin Firth & Jennifer Ehle in Pride and Prejudice (1995)
Politieke onrust
Jane Austen leefde van 1775 tot 1817, een tijdspanne van vier decennia die belangrijke veranderingen in het Engelse sociale, politieke en economische leven met zich meebracht. Ten tijde van haar geboorte was Engeland verwikkeld in een bittere strijd met haar Amerikaanse koloniën, waarvan het verlies enkele jaren later een enorme klap bleek te zijn voor het Engelse politieke en militaire prestige. Onder het bewind van George III werd het politieke klimaat in Engeland steeds instabieler door de voortdurende strijd tussen de koning en de Whig politici. Aan de overkant van het Kanaal was de Franse Revolutie begonnen en de Engelse aristocratie zag met afgrijzen hoe koninklijke koppen begonnen te rollen. Tussen 1804 en 1814 (de periode waarin Austen het grootste deel van haar werk schreef) werd Engeland verteerd door een strijd tegen de op macht beluste Napoleon.
Hoewel Austen zich ongetwijfeld bewust was van deze externe gebeurtenissen, blijven ze opvallend afwezig in haar schrijven. Ze maakte er een punt van om alleen te schrijven over wat ze uit de eerste hand kende, en omdat ze het zuiden van Engeland nooit had verlaten, was haar ervaring tamelijk beperkt. Terwijl sommigen deze culturele bijziendheid verontrustend vinden, is het volgens anderen juist een van de sterkste kanten van Jane Austen. Door niet de pretentie te hebben om zaken te bespreken die buiten haar dagelijkse ervaring vielen, kon ze zich concentreren op wat ze het beste kende, de samenleving van 19e-eeuwse Engelse plattelandsgezinnen. De romans van Jane Austen zijn in die zin zeer autobiografisch. Haar personages delen deze insulaire kijk op hun wereld, ze houden zich bezig met dansen en amateurtoneel, schijnbaar onbewust van zorgen van buitenaf.
Jane Austens vormende jaren
Jane Austens wereld begon in Steventon, waar Jane’s vader een functie als rector bekleedde. Jane, die op 16 december 1775 werd geboren, woonde de eerste 25 jaar van haar leven in het kleine parochiehuis van de familie. Hier leidde ze een rustig maar aangenaam bestaan, bracht tijd door thuis of op bezoek bij plaatselijke families met een vergelijkbare sociale status. Ze bezocht feesten en dansavonden in veel van de grote huizen in de buurt, waaronder The Vyne. Dat nu eigendom is van de Britse National Trust, een geregistreerde liefdadigheidsinstelling die in 1895 werd opgericht om plaatsen van historisch belang in stand te houden. Ze ging ook met haar broers en zussen naar aangrenzende graafschappen; vooral Kent werd een van Jane’s favoriete plaatsen. Hoewel ze in deze jaren geen van de zes hoofdromans schreef, werd een groot deel van de jeugdromans, waaronder haar satirische The History of England, in deze periode geschreven.
Bath, waar Jane’s familie na de pensionering van haar vader in 1801 naartoe verhuisde, gaf Austen een andere kijk op de 19e-eeuwse sociale gewoonten. Hoewel de sociale status van haar familie haar niet in staat stelde in de meest elitaire kringen te reizen, was ze een frequent bezoeker van de Assembly Room en maakte ze regelmatig uitstapjes naar de Pump Room, een ander centrum van het sociale leven in de stad. In twee romans, Northanger Abbey en Persuasion, komen scènes voor in Bath en in beide romans wordt veelvuldig gebruik gemaakt van haar ervaringen aldaar. Jane gebruikte haar tijd in Bath blijkbaar vooral om materiaal te verzamelen voor toekomstige romans, of om in revisies van haar eerdere romans te verwerken; ze begon aan geen van haar zes romans tijdens de vijf jaar dat ze in Bath woonde.
De invloed van Bath
Hoewel Jane’s reiservaringen haar nooit uit de onmiddellijke omgeving brachten, reisde ze nogal wat binnen het zuiden van Engeland. In de jaren dat ze in Bath woonden, brachten zij en haar familie vaak tijd door aan zee, meestal de stranden aan de kusten van Devon en Dorset. Deze plaatsen werkten door in haar geschriften, net als de meeste anderen met wie Jane in contact kwam. Vooral Persuasion bevat scènes die rechtstreeks gebaseerd zijn op haar ervaringen in het kleine vissersdorpje Lyme Regis, dat zij gebruikt als het toneel van Louisa Musgrove’s angstaanjagende val.
Na de dood van haar vader in januari 1805 verhuisden Jane, haar moeder, haar zus Cassandra, en familievriendin Martha Lloyd, eerst naar Clifton, en vervolgens, in de herfst van 1806, naar Southampton, waar ze enkele jaren bleven.
Jane verhuist naar Chawton House
In 1809 namen ze hun intrek in Chawton House, een kleine cottage op het landgoed van haar broer Richard. Als u het huis vandaag bezoekt (het is nu een museum gewijd aan haar nagedachtenis), kunt u nog steeds de kleine driepoottafel in de eetkamer zien waar ze haar eerste drie romans, Northanger Abbey, Sense and Sensibility, en Pride and Prejudice, herzag en de overige drie componeerde: Mansfield Park, begonnen in februari 1811 en voltooid in juni 1813; Emma, begonnen in januari 1814 en voltooid in maart 1815; en Persuasion, begonnen in augustus 1815 en voltooid in augustus 1816.
Toen ze in Chawton woonde, leefden Jane en haar gezin in relatieve eenzaamheid. Ze waren vooral op elkaar aangewezen voor gezelschap, in plaats van gezelschap te zoeken in plaatselijke families, zoals ze in Steventon hadden gedaan. Jane’s nicht Caroline merkte op dat ze ‘op vriendschappelijke maar nogal afstandelijke voet stonden met iedereen’. Jane’s broers bezochten de vier vrouwen in Chawton vaak: Henry vanuit Londen; James vanuit Steventon, waar hij zijn vaders post als rector had overgenomen; Francis en Charles vanuit hun schepen als ze met verlof waren; en Edward vanuit zijn huis in Godmersham.
Lees meer: 10 fictieve landschappen om te verkennen
Jane woonde in Chawton tot haar afnemende gezondheid het voor haar en Cassandra noodzakelijk maakte om naar Winchester te verhuizen (slechts 15 mijl van Chawton), waar ze dichter bij deskundige medische zorg kon zijn. Zij, Cassandra en Martha Lloyd maakten de reis in mei 1817. Haar gezondheidstoestand verslechterde voortdurend. Ze bleef in deze periode echter schrijven en Sanditon, de roman waar ze tot aan haar dood aan werkte, is een zelfspottende behandeling van de invalide staat waarin ze niet kon voorkomen af te glijden.
Jane Austen’s House Museum in Chawton, Engeland
Jane Austen stierf op 18 juli 1817 in de armen van haar geliefde zuster Cassandra. Zij ligt begraven in de noordelijke zijbeuk van de kathedraal van Winchester en slechts een eenvoudige gedenkplaat duidt haar graf aan. Vreemd genoeg vermeldt de steen niet dat Austen een romanschrijfster was, behalve een schuine verwijzing naar de ‘buitengewone begaafdheid van haar geest.’
Maar ondanks deze bescheiden rustplaats is Jane Austen vereeuwigd door het oeuvre dat haar overleefde en dat lezers ook nu nog, bijna 200 jaar na haar dood, in verrukking brengt en vermaakt.
Lees meer: 17 beroemde vrouwen uit de Engelse geschiedenis
* Oorspronkelijk gepubliceerd in 1997.