Het Heinz dilemma is een veelgebruikt voorbeeld in veel lessen ethiek en moraal. Een bekende versie van het dilemma, dat wordt gebruikt in de fasen van morele ontwikkeling van Lawrence Kohlberg, luidt als volgt:
Een vrouw lag op haar sterfbed. Er was één medicijn waarvan de artsen dachten dat het haar zou kunnen redden. Het was een vorm van radium die een drogist in dezelfde stad onlangs had ontdekt. Het maken van het medicijn was duur, maar de drogist vroeg het tienvoudige van wat het hem kostte om het te maken. Hij betaalde 200 dollar voor het radium en rekende 2.000 dollar voor een kleine dosis van het geneesmiddel. De echtgenoot van de zieke vrouw, Heinz, ging bij iedereen die hij kende langs om het geld te lenen, maar hij kon maar ongeveer $1.000 bijeenkrijgen, de helft van wat het kostte. Hij vertelde de drogist dat zijn vrouw stervende was en vroeg hem het goedkoper te verkopen of hem later te laten betalen. Maar de drogist zei: “Nee, ik heb het medicijn ontdekt en ik ga er geld aan verdienen.” Heinz werd dus wanhopig en brak in het laboratorium van de man in om het medicijn voor zijn vrouw te stelen. Had Heinz in het laboratorium moeten inbreken om het medicijn voor zijn vrouw te stelen? Waarom wel of waarom niet?
Theoretisch gezien is het niet belangrijk wat de deelnemer vindt dat Heinz zou moeten doen. Volgens de theorie van Kohlberg is de rechtvaardiging die de deelnemer geeft van belang, de vorm van zijn antwoord. Hieronder staan enkele van de vele voorbeelden van mogelijke argumenten die bij de zes stadia horen:
| # | Level | Stage | Heinz zou de drug moeten stelen, omdat | Heinz de drug niet zou moeten stelen, omdat |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Pre-Conventional | Obedience | Het is maar $200 waard en niet hoeveel de drogist er voor wilde hebben; Heinz had zelfs aangeboden het te betalen en was verder niets aan het stelen. | Hij zal dus in de gevangenis belanden, wat zal betekenen dat hij een slecht mens is. |
| Zelfbelang | Hij zal veel gelukkiger zijn als hij zijn vrouw redt, ook al moet hij een gevangenisstraf uitzitten. | De gevangenis is een vreselijke plaats, en hij zou eerder wegkwijnen in een gevangeniscel dan over de dood van zijn vrouw. | ||
| 2 | conventioneel | conformiteit | Zijn vrouw verwacht het; hij wil een goede echtgenoot zijn. | Stelen is slecht en hij is geen crimineel; hij heeft geprobeerd alles te doen wat hij kan zonder de wet te overtreden, je kunt het hem niet kwalijk nemen. |
| Wet en orde | Zijn vrouw zal er wel bij varen, maar hij moet ook de voorgeschreven straf voor het misdrijf nemen en de drogist betalen wat hij verschuldigd is. Criminelen kunnen niet zomaar rondrennen zonder acht te slaan op de wet; daden hebben gevolgen. |
De wet verbiedt stelen. | ||
| 3 | Post-conventioneel | Sociale contractoriëntatie | Iedereen heeft het recht om voor het leven te kiezen, ongeacht de wet. | De wetenschapper heeft recht op een eerlijke vergoeding. Zelfs als zijn vrouw ziek is, maakt dat zijn handelen nog niet goed. |
| Universele menselijke ethiek | Het redden van een mensenleven is een fundamentelere waarde dan de eigendomsrechten van een ander. | Anderen kunnen het medicijn net zo hard nodig hebben, en hun levens zijn even belangrijk. |