februari 2016

Zintuiglijke Hallucinaties

Hallucinaties zijn gemeld in elke zintuiglijke modaliteit. Het meest voorkomende type van deze hallucinaties is visueel. Ze kunnen optreden als een prodroom of aura voor het begin van een myoclonische aanval en zijn in verband gebracht met een hersentumor, epilepsie op zich, migraine hoofdpijn of met een psychiatrische stoornis zoals schizofrenie. Visuele hallucinaties worden gewoonlijk geassocieerd met de aanwezigheid van een fel licht. Ze zijn meestal bilateraal. Sommige hallucinaties gaan echter gepaard met de waarneming van een werkelijk visueel object, vooral bij patiënten met schizofrenie.

Veel hallucinaties zijn auditief. Ook zij hebben dezelfde antecedente oorzaken als visuele hallucinaties. Zij kunnen bestaan uit een ongedefinieerd geluid, b.v. een ruis of een toon. Tinnitus is een geluid dat gewoonlijk in het oor wordt waargenomen als een toon, met een hoge of lage toonhoogte, als een rinkelend of zoemend geluid, dat intermitterend of persisterend kan zijn. Het kan zowel unilateraal als bilateraal zijn. Het wordt gewoonlijk niet als een hallucinatie beschouwd, maar als een manifestatie van een aandoening van het binnenoor. Sommige auditieve hallucinaties gaan gepaard met de waarneming van echte geluiden of woorden. Patiënten met deze waarnemingen hebben gewoonlijk een of andere psychiatrische stoornis, niet zelden een vorm van schizofrenie.

Sommige patiënten met auditieve hallucinaties beweren “stemmenhoorders” te zijn (1). Deze patiënten kunnen duidelijke woorden horen, hoewel zij ook ongedefinieerde geluiden kunnen horen (1). Deze hallucinaties bij “stemmenhoorders” worden gekarakteriseerd als een manifestatie van een geestesziekte. Er bestaat een “Hearing Voices Movement” waarbij 20.000 leden een gemeenschappelijk fenomeen delen. Deze mensen beschouwen zichzelf misschien niet als iemand met een geestelijke afwijking.

Smaak- of gustatorische hallucinaties kunnen voorkomen in afwezigheid van enige orale stimulatie. Deze hallucinaties manifesteren zich gewoonlijk als een specifieke smaakkwaliteit waarbij de gehele mondholte betrokken is, zoals we eerder hebben opgemerkt – torquegeusia (chemisch), cacogeusia (rot) of gemengd (2). Zij manifesteren zich echter niet als verband houdend met een specifiek levensmiddel of drank, maar alleen met een specifieke smaakkwaliteit. Zij verschillen van visuele of auditieve hallucinaties, die betrekking kunnen hebben op specifieke visuele voorwerpen of spraak. Smaakhallucinaties komen vaak voor als een prodroom of aura van een bekende pathologie, bv. hersentumor, epilepsie, migraine en resulteren in een myoclonische aanval. In de Smaak- en Geurkliniek in Washington DC hebben we dit soort hallucinaties aangetroffen na een verworven verlies van smaak als gevolg van een verlies van smaakscherpte na diverse pathologische gebeurtenissen, bv. een virusachtige ziekte, allergische rhinitis, hoofdletsel, enz. (2).

Olfactorische hallucinaties zijn vergelijkbaar met smaak hallucinaties, omdat ze ook worden gemanifesteerd door een enkele geur karakter dat meestal onaangenaam is, bijvoorbeeld een rotte (cacosmia) of chemische (torquosmia) geur (2). Deze hallucinaties worden niet gekenmerkt door een verband met een specifieke externe voedselgeur, alleen door het karakter van een geur. Dit onderscheidt ook olfactorische (en gustatorische) hallucinaties van visuele en auditieve hallucinaties. Olfactorische hallucinaties zijn meestal birfinaal en kunnen ook verband houden met specifieke neurologische aandoeningen, bijvoorbeeld een hersentumor, migraine, spontane epileptische aanvallen. Dit type hallucinatie wordt gewoonlijk een aura genoemd omdat het gewoonlijk voorafgaat aan de myoclonische activiteit van de aanval en de patiënt waarschuwt dat de aanval op komst is. Dit type hallucinatie is gewoonlijk van voorbijgaande aard en duurt enkele seconden tot een minuut. Ze volgt gewoonlijk op een verlies van reukzin. Dit type hallucinatie kan echter ook spontaan optreden en hoeft niet te volgen op een verworven verlies van reukzin, hoewel het karakter en de intensiteit van de voorbijgaande hallucinatie vergelijkbaar is met die welke volgt op een verlies van reukzin.

Olfactorische hallucinaties kunnen ook unirhinaal zijn en kunnen worden geremd door een Valsalva manoeuvre of slaap (3).

Olfactorische hallucinaties kunnen ook worden gerelateerd aan wat het olfactorische referentiesyndroom wordt genoemd, waarbij patiënten met een psychische stoornis, meestal schizofrenie, waarnemen dat er een geur in hun neus of in een ander deel van hun lichaam zit (3). Dit type hallucinatie is meestal van lange duur. Het karakter van deze hallucinatie is ook dat van een enkele geur die geen verband houdt met een specifieke voedselgeur. Objectieve waarneming door externe waarnemers kan bij deze patiënten geen geur waarnemen.

Sommige patiënten nemen waar dat zij een lichaamsgeur hebben die zowel langdurig is als door anderen wordt waargenomen. Hoewel deze patiënten geen schizofrenie vertonen, hebben zij enkele kenmerken gemeen met patiënten die het olfactorisch referentiesyndroom hebben. Deze geuren zijn gewoonlijk van onaangename aard, maar de patiënten hebben moeite om het karakter van de lichaamsgeur te beschrijven. De geur is weer van een specifiek karakter en niet gerelateerd aan een echt extern karakter van een echte geur.

Zintuiglijke hallucinaties komen veel meer voor dan gewoonlijk wordt aangenomen. Zij treffen veel mensen in verschillende zintuiglijke systemen. Inzicht in het ontstaan van deze hallucinaties biedt een methode om verschillende aspecten van de hersenfunctie te begrijpen.

1. Woods A. Voices, identity, and meaning-making. Lancet. 2015;386:2386-2387.

2. Henkin RI, Agarwal RP. CSF koperconcentratie bij chronische schizofrenie. Am J Psychiatry. 1985;142:1.

3. Henkin RI, Potolicchio SJ, Levy LM. Olfactorische hallucinaties zonder klinische motorische activiteit: een vergelijking van unirhinale met birhinale phantosmia. Brain Sci. 2013;3:1483-1553.