Boris Johnson doet het terwijl hij twee keer Happy Birthday zingt. Voor Jacob Rees-Mogg, is het het nationale volkslied. En nu de zeepvoorraden opraken, lijkt het erop dat een groot deel van Groot-Brittannië hun voorbeeld volgt en gehoor geeft aan het officiële advies om de handen grondig en vaak te wassen, om de verspreiding van het coronavirus tot een minimum te beperken.
Het is natuurlijk een goed advies voor de volksgezondheid. Een van de vragen die de stormloop op zeep oproept, is wat al die mensen die geen zeep in huis hebben, vroeger deden. Maar voor sommige mensen met een obsessief-compulsieve stoornis (OCD) is de waarschuwing dat zij zich moeten schrobben om zich tegen een onzichtbare vijand te beschermen, en dat op een rituele manier met inwendige muzikale begeleiding te doen, net zoiets als een demon uitnodigen om op de thee te komen. Sommige van deze mensen hebben jarenlang geprobeerd hun handen niet te wassen, vaak als voorgeschreven onderdeel van hun behandeling.
“Het heeft zeker veel van de interne OCD-dialoog teruggebracht in mijn leven. Het wordt versterkt door gezaghebbende stemmen van buitenaf,” zegt Erica (niet haar echte naam), een langdurige OCD-patiënt. “Het is veel moeilijker om jezelf te vertellen dat de drang om je handen te wassen irrationeel is als iedereen op je Twitter-feed of op het nieuws zegt: ‘Was je handen. Niemand wast zijn handen correct.””
De verergerende uitbraak beïnvloedt mensen met OCD ook op andere manieren. Voornamelijk de piek in angst voor het virus kan bestaande obsessieve angsten voor besmetting aanwakkeren en destructieve dwanghandelingen triggeren. Voor sommige mensen met OCD kan het coronavirus het enige worden waar ze aan denken. “Ik heb deze week drie patiënten gezien bij wie de OCD zich begon te concentreren op het coronavirus,” zegt David Veale, een consultant-psychiater in het Priory ziekenhuis in Londen. “Het is een uitdagende tijd voor mensen met OCD.”
Zoals iedereen met deze aandoening weet, is OCD natuurlijk altijd een uitdaging. OCD wordt vaak afgeschilderd als een gedragsmatige gril, maar is in feite een syndroom dat wordt gedefinieerd door terugkerende irrationele gedachten. De dwanghandelingen – vaak het meest zichtbare kenmerk van de ziekte – zijn meestal slechts een reactie op die opdringerige gedachten.
De irrationele inhoud van die gedachten wordt alleen beperkt door het spectrum van de menselijke verbeelding. Sinds ik een boek publiceerde over mijn ervaringen met OCD, heb ik mensen ontmoet die geobsedeerd zijn door het idee dat als ze hun ogen sluiten, de hele wereld zal veranderen terwijl ze niet kijken, of dat als ze met de hand een brief of een getal schrijven dat een gesloten lus bevat, hun familie zal sterven. Maar OCD heeft de neiging zich te concentreren rond een beperkt aantal thema’s.
Misschien wel het grootste daarvan is besmetting – met algemeen vuil of bacillen, of met een specifieke ziekte of kwaal. En deze angst voor besmetting wordt sterk beïnvloed door cultuur, samenleving en gedeelde bezorgdheid over de gezondheid. Coronavirus is slechts de laatste.
Ik heb OCD die zich concentreert op HIV en aids, wat logisch is omdat ik opgroeide in de jaren tachtig toen de wereldwijde angst voor die aandoening op zijn hoogtepunt was. Het was niet alleen ik. Een generatie was getraumatiseerd. De Amerikaanse psychiater Judith Rapoport schreef in haar boek, The Boy Who Couldn’t Stop Washing, dat tegen 1989 een derde van haar OCD patiënten zich richtte op HIV en Aids. De ziekte, schreef ze, leek “zo angstaanjagend, zo irrationeel dat het de creatie had kunnen zijn van de ergste fantasie van een obsessief-compulsief”.
In de jaren ’20 meldden artsen in de VS een toename van wat zij syfilis-fobie noemden, die samenviel met een campagne om de gevaren van de ziekte onder de aandacht te brengen. In de jaren ’60 en ’70 was er een piek in irrationele angsten voor asbest, net toen de gevaren van het materiaal onder de aandacht van het grote publiek waren gekomen. In 2012 meldden Australische wetenschappers de eerste gevallen van OCD bij mensen die zich fixeerden op gedachten over klimaatverandering – een boeman voor het nieuwe millennium die, net als HIV in de jaren tachtig, een onzekere, universele bedreiging vormt die door de massamedia in lugubere details wordt afgeschilderd. (Volledige openheid: als voormalig milieucorrespondent voor deze krant schreef ik die verhalen.)
Als het coronavirus zich blijft verspreiden, verwachten deskundigen dat gerelateerde gevallen van OCD ook zullen pieken. De ziekte en de aandacht die het krijgt zijn “goed voor de zaken”, vertelde een psychiater me met galgenhumor.
Hoe sommige mensen precies vatbaar zijn voor OCD is niet duidelijk, maar genetica en eerdere ervaringen lijken een rol te spelen. In sommige gevallen, zegt Veale, kan de dreiging van het coronavirus de eerste keer OCD veroorzaken. “Als iemand de juiste genen heeft en de juiste ervaringen heeft gehad om ze te vormen, dan kan dit een trigger zijn om de hele zaak in gang te zetten.” Er zijn aanwijzingen dat mensen die alleen maar gevraagd worden hun handen te wassen, zich meer zorgen maken over hun gezondheid. Psychologen hebben ontdekt dat studenten die werden gevraagd om een week lang handdesinfectiemiddel te gebruiken nadat ze geld, deurklinken of andere mogelijke bronnen van ziektekiemen hadden aangeraakt, vervolgens significant meer tekenen van hypochondrie rapporteerden.
Voor Kyle MacNeill, een freelance schrijver, begon de Mexicaanse griepscrisis van 2009 een jarenlange strijd met OCD. Hij gaat terug op een opmerking van een familielid dat hij zijn handen niet goed waste. In combinatie met de waarschuwingen over het virus, leidde die opmerking tot een obsessie voor bacteriën. “Ik waste mijn handen 20 keer achter elkaar,” zegt hij. “Op weg naar buiten stootte ik dan per ongeluk de deurklink aan. Het is erg vermoeiend, weet je, om dat proces opnieuw te moeten herhalen.” MacNeill’s angsten werden uiteindelijk met succes behandeld en hij maakt zich geen al te grote zorgen dat het coronavirus ze opnieuw zal uitlokken.
Hoe zit het met mensen die zich wel zorgen maken dat ze rationele coronavirusangst kunnen omzetten in OCD? Waar moeten zij op letten? Veale zegt dat de tekenen van OCD duidelijk zijn en verschillen van de “normale” reactie op het coronavirus. Fretten over het virus en veel handen wassen komen op zichzelf niet in aanmerking. Een belangrijk verschil is dat iemand met OCD net zo lang wast tot hij zich prettig of “precies goed” voelt. “Het belangrijkste is de functie,” zegt hij. “Is het om het risico op verspreiding van het coronavirus te verminderen, of wordt het ritueel gedaan in een specifieke volgorde met beëindigingscriteria?”
De inhoud van de gedachten en de aard van de angst zijn meestal ook anders. Bij OCD zijn de opdringerige gedachten overdreven en irrationeel. Een van Veale’s patiënten met coronavirus OCD, bijvoorbeeld, is zich gaan fixeren op de vraag of ze de ziekte kunnen oplopen van Chinees eten.
Het is belangrijk om te benadrukken dat, zolang het niet buitensporig is, handen wassen om het risico op verspreiding van het coronavirus door andere mensen te minimaliseren een rationele reactie is op een reële dreiging. Maar OCD is gewoon niet rationeel. Hoewel veel patiënten met OCD hun handen herhaaldelijk wassen, is dat niet altijd omdat ze denken dat ze vuil zijn. In sommige gevallen is het gewoon een manier om troost te vinden, om de mentale last te verlichten van irrationele obsessies dat een geliefde zou kunnen sterven, of dat hen iets vreselijks zal overkomen. Voor sommige OCD-patiënten kan het aan- en uitknippen van een licht, een bepaald aantal keren, verlichting brengen. Dat kan ook tikken zijn, of een bepaald woord zeggen, of van voet naar voet schuifelen, of een oneindig aantal andere onzinnige routines. Voor mij was het zoeken naar geruststelling: controleren op bloed op een stuk glas waar ik op stapte, of aan gezondheidswerkers vragen of ik HIV kon oplopen door dit en dat te doen. In alle gevallen wist ik al dat het antwoord nee was. Maar ik wilde dat ze het zeiden, want voor een seconde of twee geloofde ik het en leek de wereld een betere plaats. De geruststelling duurde nooit lang, maar het gaf me een stoot geluk die verslavend werd.
Daarom is OCD zo moeilijk te behandelen, en waarom coronavirus en officieel advies over handen wassen zo’n dilemma vormen voor sommige OCD-patiënten en therapeuten. De behandeling van OCD is gebaseerd op het principe van blootstelling-en-respons preventie. De patiënt wordt blootgesteld aan datgene waar hij bang voor is, om zijn angstgevoelens te prikkelen, maar de dwangmatige handelingen die hij gewoonlijk zou verrichten om zich beter te voelen, worden niet uitgevoerd. Voor besmettingsgerelateerde OCD houdt die reactiepreventie vaak in dat ze hun handen niet wassen, soms dagenlang. In theorie drupt de angst weg en realiseert de patiënt zich dat hij niet afhankelijk is van handen wassen om zich beter te voelen. Als ze te horen krijgen dat ze toch herhaaldelijk hun handen moeten wassen, kan dat hun herstel in de weg staan.
Het is een paradox en een die gezondheidsfunctionarissen nerveus maakt. Ik sprak met een psychiater uit de NHS die duidelijk wilde maken dat OCD-patiënten met problemen met handen wassen het advies van de overheid over het coronavirus moeten opvolgen, maar niet te ver gaan. Hun bazen vertelden hen dat ze dat niet in het openbaar mochten zeggen omdat: “Het kan een zeer riskante strategie zijn, ook als een patiënt daadwerkelijk het virus oploopt.”
Voor sommige OCD-patiënten is de riskante strategie de juiste, zegt Jon Abramowitz, een OCD-deskundige en therapeut aan de Universiteit van North Carolina. Hij vertelt sommige OCD-patiënten om het officiële gezondheidsadvies van de Amerikaanse overheid over het coronavirus te negeren en door te gaan met het niet wassen van hun handen. “Het is een moeilijke beslissing. Wat ik tegen mensen heb gezegd is dat je risico laag is en ik denk niet dat je al dit soort voorzorgsmaatregelen hoeft te nemen. En gezien het feit dat je OCD hebt, ben je waarschijnlijk beter af om het niet te doen.”
David Adam is de auteur van The Man Who Couldn’t Stop: The Truth About OCD.
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{highlightedText}}
- Delen op Facebook
- Delen op Twitter
- Delen via E-mail
- Delen op LinkedIn
- Delen op Pinterest
- Delen op WhatsApp
- Delen op Messenger