De Egyptische vrouw Asenath in de Bijbel

Joseph ontsnapt aan zijn gevangenisstraf

Toen dit verhaal begint, bevond Jozef, zoon van Jakob, zich in een gevaarlijke situatie. Hij was in Egypte en was vals beschuldigd van overspel en in de gevangenis gegooid, waar hij weg moest rotten. Zijn toekomst was somber. Hij was in een vreemd land, zonder contacten, vrienden of invloed.

Maar hij had twee waardevolle bronnen:

• zijn hersens
• en zijn geloof in God.

Hij gebruikte deze om zichzelf te bevrijden uit wat een hopeloze situatie leek.

Joseph was van nature gevoelig voor de gedachten van andere mensen, en dit maakte hem goed in het uitleggen van dromen. Hij gebruikte wat hij wist over hun hoop en angsten om de droom aan hen uit te leggen.

Dit deed Jozef toen hij in de gevangenis zat. Hij was er zo goed in dat de mensen over hem begonnen te praten en zijn advies vroegen.

Op den duur werd zijn vaardigheid in hoge kringen genoemd, en hij werd voor de Farao gebracht in de hoop dat hij een nogal duistere en verontrustende droom zou kunnen uitleggen die de Farao’s geest teisterde.

Joseph bracht een nieuw perspectief. Hij kon de droom zo succesvol interpreteren dat de Farao hem veel meer toevertrouwde dan alleen het interpreteren van een gelegenheidsdroom.

Zijn vroegere problemen vergeten, werd Jozef in Farao’s dienst genomen, waar hij steeds meer vertrouwen kreeg in het besturen van het land.

Van meet af aan deed Jozef er alles aan om zich in de Egyptische cultuur te integreren (al trok hij de grens bij het hebben van seksuele gemeenschap met Potifars overspelige vrouw).

Toen hij uit de gevangenis werd vrijgelaten, vermeldt de Bijbel dat hij werd geschoren en andere kleren kreeg voordat hij voor de Farao verscheen.

Waarom is dit belangrijk? Omdat

• Hebreeërs niet gladgeschoren waren; Egyptenaren scheerden hun hoofd en gezicht
• Hebreeërs droegen zelfgesponnen wollen stof; Egyptenaren droegen linnen of katoenen wikkel-‘rokken’

Dit schijnbaar onbelangrijke detail bevatte een boodschap voor Diaspora Joden (wat Jozef was): integreer zo ver als je kunt in je gastgemeenschap als je succes wilt hebben.

Asenath trouwt met Jozef

Wat nog meer? Het was belangrijk dat Jozef gezien werd als ‘een van ons’. Dus regelde de Farao dat hij met een hooggeboren Egyptische vrouw zou trouwen, Asenath. Ook dit was een manier om Jozef te ontsmetten en hem aanvaardbaar te maken voor zowel hovelingen als gewone mensen.

De jonge vrouw die werd uitgekozen was Asenath, een hooggeboren, aristocratische Egyptische vrouw, de dochter van Potiphera, een priester van On. ‘On’ was een andere naam voor Heliopolis, dat het religieuze centrum was van Ra, de god die de zon voorstelde.

Zo was Asenath

• opgegroeid in de superrespectabele sfeer van een priestergezin
• geletterd en goed opgeleid
• astbaar genoeg om in te stemmen met een voordelig, zij het enigszins onverwacht huwelijk.

Joseph kreeg een nieuwe naam, Zaphenath-paneah.

Dit en zijn huwelijk met de dochter van een priester maakten hem uiterlijk Egyptisch, maar het was geen religieuze capitulatie. Hij maakte dit duidelijk door ondubbelzinnig God te noemen als de bron van zijn uitleg: ‘Ik ben het niet, God zal Farao een gunstig antwoord geven’ (Genesis 41:16) en ‘God heeft aan Farao geopenbaard wat hij op het punt staat te doen.’ (Genesis 41:25)

Al deze veranderingen door Farao tezamen waren een boodschap aan anderen dat Jozef, hoewel een Hebreeër, volledig werd geaccepteerd aan het Egyptische hof en was geïntegreerd in de Egyptische manier van leven.

In het bijzonder was Jozefs Egyptische vrouw een zichtbaar teken dat hij ‘een van ons’ was.

Asenath heeft twee belangrijke zonen

Maar waarom wordt Asenath überhaupt genoemd?

Omdat Asenath in de loop van haar huwelijk minstens twee kinderen kreeg, zonen genaamd

• Manasse ‘God heeft mij al mijn ontberingen en mijns vaders huis doen vergeten’, en
• Efraïm ‘God heeft mij vruchtbaar gemaakt in het land van mijn tegenspoed’.

Merk op dat deze beide namen Jozef’s gezichtspunt zijn, niet Asenath’s gezichtspunt. Er kan weinig twijfel bestaan over wie de dominante partner was in dit huwelijk.

Asenath kreeg deze beide zonen in de tijd dat de Egyptische economie bloeide: het was ‘een land van overvloed’.

Maar toen Manasse en Efraïm nog vrij jong waren, veranderde alles.

• De overstromingen van de Nijl waren mager.
• Minder land werd bedekt met het leven-gevende slib.
• De gewassen waren schraal.

Op dat moment zag Asenath de ware maatstaf van haar man. Hij had gelijk met zijn voorspelling van hongersnood, en was zo wijs geweest om de voorraden van het land op te slaan tegen toekomstige problemen. Door Jozefs vooruitziende blik kwam het volk niet om van de honger, en haar positie in de samenleving was nog sterker dan voorheen.

Eindelijk kreeg Jozef in Egypte gezelschap van zijn hele uitgebreide familie: “Jakob en al zijn nakomelingen met hem, zijn zonen en de zonen van zijn zoon met hem, zijn dochters en de dochters van zijn zonen; al zijn nakomelingen bracht hij met zich mee naar Egypte”.

De reactie van Asenath op deze invasie van de zeer grote familie van haar man is niet vastgelegd….

Wat betekenen de namen?

• Asenath betekent ‘geschenk van de zonnegod’
• Jozef betekent ‘God vermeerdert of voegt toe’
• Manasse betekent ‘God heeft mij al mijn ontberingen doen vergeten’; hij werd patriarch van een van de Israëlitische stammen
• Efraïm ‘God heeft mij vruchtbaar gemaakt in het land van mijn tegenspoed’; ook hij werd patriarch van een Israëlitische stam

Hoofdthema van Asenaths verhaal

• Gods plan voor ons aanvaarden. Asenath moet aanzienlijke bedenkingen hebben gehad over haar toekomstige echtgenoot. Hij was beschuldigd van verkrachting en in de gevangenis gegooid. Bovendien was hij een buitenlander wiens volk bestond uit nomadische herders – niet het soort man waarmee een vrouw van hoge komaf had willen trouwen.
  

  Asenath & Jozef: Muurschildering van een Egyptische man en vrouw die hun genegenheid uiten, een zeldzame afbeelding in de oude Egyptische kunst.

  Maar door haar huwelijk met Jozef werd zij de voormoeder van twee belangrijke Israëlitische stammen die zich later vestigden in het hart van Kanaän en het aangrenzende Transjordanië.

• Gods voorzienigheid: wat op een ramp lijkt, kan in een voordeel veranderen. Als Jozef nooit in de gevangenis was gegooid, zou hij nooit zijn talent voor het interpreteren van dromen hebben ontwikkeld, en nooit onder de aandacht van Farao zijn gekomen. Hij zou zeker nooit getrouwd zijn met een hooggeboren, gecultiveerde vrouw als Asenath.
• Het verhaal lijkt zich af te spelen tijdens het Middenrijk, ergens tussen 2030BC tot 1640BC. Het is niet onmogelijk dat Asenath, als dochter van een priester van de zonnegod Ra, een rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van het Israëlitische concept van Jahweh, de enige almachtige God.

Zo kan Asenath eruit hebben gezien

Deze graftombe is van de 12e dynastie gouverneur Djehutihotep. Het toont een van zijn zusters.

Ze is rijkelijk versierd met juwelen en draagt een lange, effen witte jurk en een haarband. Haar huid is het gebruikelijke geel. Dit is belangrijk, want het laat zien dat ze een bevoorrecht leven leidde in de schaduw van de hete Egyptische zon.

Egyptische portretten kunnen er een beetje vreemd uitzien, omdat ze alle essentiële onderdelen moesten laten zien – hoofd, borst, benen, enz. Ze negeerden hoe een persoon er werkelijk uitzag, en draaiden de schouders om naar de toeschouwer. Kleren worden getoond alsof ze van voren gezien worden. In feite zou de jurk van de vrouw beide borsten hebben bedekt, maar de profielbehandeling dwong de kunstenaars één borst bloot te tonen. Beide voeten zijn weergegeven alsof ze van binnenuit worden gezien, zodat alleen de grote teen is getekend. Zo werd het al meer dan 3000 jaar gedaan. De Egyptische kunstenaars waren zeker traditionalisten…