De Amerikaanse Renaissance

Ralph Waldo Emerson

Emersons literaire en filosofische belang in de Amerikaanse renaissance en daarna is altijd in verband gebracht met zijn blijvende invloed op twee terreinen van het Amerikaanse intellectuele en sociale leven:

• De opkomst van een Amerikaans romantische sensibiliteit.
• De opkomst van een karakteristiek Amerikaanse opvatting van het individuele bewustzijn en handelen.

Voor het eerst in Amerika gaf Emerson volledige uitdrukking aan een filosofie van romantisch idealisme.

Hij meende dat de geestelijke en intellectuele idealen van de 18e eeuw, de beginselen van het Tijdperk van de Rede, in steriliteit waren geëindigd. Emerson’s ethiek van zelfredzaamheid vertegenwoordigt de noodzaak voor het individu om de meeste vormen van sociale conventies in twijfel te trekken en zijn ideeën te weigeren aan de geaccepteerde normen en waarden van de maatschappij.

Zelfs vertegenwoordigt het de noodzaak voor het individu om te denken en te handelen volgens zijn normen.

Maar deze zelfredzaamheid kan ook worden geïnterpreteerd als moreel relativisme en als een zekere cultus van individualistische macht. Emersons filosofie weerspiegelt inderdaad een zekere fascinatie voor macht.

Vaak lijkt hij te enthousiast te zijn over alle uitingen van energie, persoonlijke kracht en superieure vitaliteit: “macht eerst. In de politiek en in de handel zijn piraten veelbelovender dan praters en klerken”: het is een filosofie van de actie.

Dergelijke ambivalente affirmaties tonen veel van het bevrijdende potentieel van Emersons filosofie, maar verbergen klaarblijkelijk ook een gevaarlijk anarchistisch potentieel dat niet kan worden ontkend.

Henry David Thoreau

Is de geestelijke zoon van Emerson: hij deed wat Emerson zei en probeerde te handelen volgens de filosofie van zelfredzaamheid.

Een van de belangrijkste observaties die over Thoreau’s leven als mens en als kunstenaar kan worden gemaakt, is dat hij vrijheid als het hoogste ideaal van de samenleving beschouwde.

Zijn leven als schrijver en als denker stond in het teken van de vrijheid om nieuwe idealen en nieuwe ervaringen uit te proberen.

Ook betekende vrijheid voor Thoreau de mogelijkheid voor het individu om zichzelf te ontdekken en zijn leven te leiden tegen de sociale conventies in. Om zijn vrijheidsideaal te verwezenlijken, ging

Thoreau in 1845 aan Walden Pond wonen. Dit besluit werd in wezen bepaald door drie tendensen in Thoreau’s persoonlijkheid:

• Als man wilde hij nieuwe aspecten van zijn eigen persoonlijkheid verkennen en ontdekken.
• Als intellectueel wilde hij experimenteren met een nieuwe vorm van leven, anders dan het leven in een georganiseerde complexe kapitalistische maatschappij.
• Als schrijver wilde hij zijn eigen schrijverschap verkennen en ermee experimenteren. In dit opzicht markeert Thoreau’s ervaring het begin van het essay als doorleefde ervaring.

Met betrekking tot Thoreau’s ervaring als schrijver weerspiegelen zijn poëzie en proza het werk van een zeer zorgvuldig kunstenaar: veel aandacht voor de nuances van de taal.

Het kan spontaan lijken, zelfs als een gesprek, maar dat is het niet. Zijn proza is zorgvuldig bestudeerd. Hij richt zich altijd tot de lezer.

Walden is representatief voor Thoreau’s stijl. Het is heel kunstig en uitvoerig. Toch lijkt het artistiek bescheiden. De idealen zijn complex en geraffineerd. Toch lijkt het eenvoudig.

Simpelheid in Thoreau’s is niet alleen een literair kenmerk van Walden, dat ook het ideaal belichaamt van een intellectueel die het leven wil beperken tot de eenvoudigste activiteiten.

Thoreau kwam naar Walden Pond om een nieuwe start te maken, om de intellectuele en natuurlijke ervaring rechtstreeks te zien. Hij zocht zijn inspiratie niet in boeken, maar in de natuur.

Hij vestigde een echte traditie van individualisme: het leven in de natuur is noodzakelijkerwijs een scheiding van de maatschappij en haar conventies. Bijgevolg wordt de positie van de schrijver buiten de maatschappij de beste plaats om de maatschappij en haar instellingen met kritische ogen te observeren.

Door deze terugkeer naar de natuur wil Thoreau zich verwijderen van de voorschriften van een materialistische en instrumentele maatschappij. Hij wil zijn leven opnieuw inrichten volgens zijn eigen filosofie.

Aan het begin van het essay gebruikt Thoreau ironische uitdrukkingen voor zijn nieuwe ervaring: “een privé-zaak”. Deze ontsnapping aan het materialisme van de maatschappij een “onderneming” noemen is ironie en Walden wordt het verhaal van deze ontsnapping. Het doet denken aan het Zenboeddhisme of de Hindoe-mystiek: zijn leven in de natuur lijkt een vorm van opoffering om een hogere transcendente staat van zijn te bereiken.

Zelfs wanneer Thoreau zichzelf beschrijft bij het bouwen van zijn hut, hebben we de indruk dat het bouwen ook een religieuze ceremonie van zuivering en vernieuwing is.

Daarom behoort Thoreau tot de Amerikaanse traditie van vernieuwing, een soort symbolische doop van het individu door een vlucht naar de natuur.

Nathaniel Hawthorne

Is veel pessimistischer over de menselijke natuur: hij geloofde niet in een nieuw begin: voor hem komt het verleden terug om het heden te achtervolgen. Hij schreef korte verhalen en romans met een complex en verontrustend aspect van het Amerikaanse leven.

Zijn literaire verbeelding werd sterk beïnvloed door zijn vroege leven in Salem (Massachusetts), waar hij was geboren.

De geschiedenis van Salem en het Amerikaanse puritanisme vormde de context waarin hij zijn ideeën ontwikkelde over de menselijke natuur en de ambivalente aard van de menselijke psychologie, en over zonde en schuld, de gevaren van het intellect, en de risico’s van passie.

Later, toen hij in Concord (Massachusetts) woonde, wijdde Hawthorne zich aan schetsen en korte verhalen, die hij “allegorieën van het hart” noemde. Zijn romans zijn “romances”.

In zowel de korte verhalen als de romans was Hawthorne uitstekend in het beschrijven van de complexiteiten en dubbelzinnigheden van de menselijke psychologie.

Volgens Hawthorne wordt de menselijke geest bepaald door een tweedeling tussen zinnelijkheid & onderdrukking van zinnelijkheid, conformiteit & individualisme. Het is ook het toneel van een dialectisch conflict tussen goed en kwaad.

Zijn ficties vertegenwoordigen het naast elkaar bestaan van tegenstrijdige krachten op het individu. Hawthorne is een romantisch auteur wiens korte verhalen en romans worden gekenmerkt door een bezorgdheid over het Amerikaanse verleden en over de rol van de scheppende kunstenaar in een materialistische maatschappij.

Hij hamerde op het belang van menselijke emoties en verbeelding, en op de gevaren van een koud intellect.

Henry James en Edgar Allan Poe bekritiseerden Hawthorne omdat zijn stijl te allegorisch zou zijn. Hawthorne zelf gaf toe dat zijn allegorische stijl vaag is en niet gemakkelijk te begrijpen: “Ik ben er niet helemaal zeker van dat ik mijn eigen betekenis in deze vervloekte allegorieën helemaal begrijp”.

In zijn “allegorieën van het hart” gebruikt Hawthorne symbolen om de nauwe scheiding tussen goed en kwaad in de menselijke geest weer te geven.

Door middel van zijn allegorische techniek laat hij zien dat de mensheid nooit de mysteries en de dubbelzinnigheden van een verdeelde menselijke psychologie kan oplossen. Hawthorne’s morele en religieuze overwegingen staan centraal in zijn literaire symboliek.

Zijn meest representatieve symbolen ontleende hij aan de puriteinse geschiedenis van New England. Hij ontwikkelde zijn thema’s over goed en kwaad rond de historische gebeurtenissen en de persoonlijkheden die de cultuur en samenleving van New England beïnvloedden.

Walt Whitman

Zamen met Emily Dickinson staat Walt Whitman in de literaire geschiedenis van Amerika als de dichter die de meest dramatische en blijvende transformaties in de Amerikaanse poëzie en in de functie van de Amerikaanse dichter teweeg heeft gebracht.

Inderdaad heeft Whitman de poëzie en de rol van de dichter op tenminste twee belangrijke manieren geherdefinieerd:

• In termen van esthetische praktijk
• In termen van de sociale positie van de dichter als actieve deelnemer aan een democratische samenleving

Wat zijn esthetische praktijk betreft, beschouwde Whitman de dichter in wezen in de eerste plaats als een experimenteel kunstenaar: de functie van de dichter bestaat erin zowel nieuwe vormen als nieuwe thema’s voor de poëzie te scheppen.

De dichter moet een literaire traditie herscheppen: conventies waren uit. In Whitmans dynamische en revolutionaire opvatting van poëzie zijn er 2 belangrijke consequenties:

1. Ritme zou er niet toe doen: zou geen enkel belang hebben.
2. Uniformiteit in de structuur van de strofen zou moeten worden losgelaten.

Wat de thematische inhoud van een nieuwe poëzie betreft, gaf Whitman ook heel duidelijk zijn mening. De nieuwe Amerikaanse dichter zou sentimentele poëzie en simplistische moralisering vermijden: hij is niet langer een morele leraar.

Ook zou overdrijving in stijl en in onderwerp vervangen worden door realistische beschrijvingen van het leven en zijn indrukken. Whitman zou elk sentimenteel idealisme laten varen.

Wat zijn intellectuele invloed betreft, was hij van mening dat het lezen van literaire teksten niet beperkt moest blijven tot een elite van intellectuelen. Whitman dacht dat het mogelijk was om het volk te betrekken bij de beleving van literatuur.

Hij wilde van literatuur een volkskunst maken: de dichter kan een belangrijke rol gaan spelen in de verheffing van het volk. Door zijn vermogen het volk te bezingen (= te verheffen) en te bemoedigen, wijst de dichter ook de weg naar collectieve zelfverwerkelijking en zelfverwerkelijking voor ieder individu.

Whitman geloofde dus dat literatuur, als communicatie-instrument, ook een democratisch instrument was. Bij Whitman beseffen we dat zijn analyse van de democratische samenleving niet los kan worden gezien van zijn opvatting over poëzie.

Deze relatie komt tot uiting in het gedicht Song of Myself. Volgens Whitman is Song of Myself afhankelijk van de creatieve deelname van elke lezer. Het is in deze context dat hij de grote dichter definieert als een brug tussen de lezer en de maatschappij in het algemeen.

Het is deze definitie van de dichter die hij bevestigt in de openingsregels van Song of Myself:

“I celebrate myself and sing myself

And what I assume you shall assume”.

Walt Whitman, Song of Myself