Als je ook maar een paar afleveringen van ESPN’s 30 for 30 hebt gezien – we hebben op dit moment meer dan een decennium aan afleveringen gehad – klinkt het niet gek om te stellen dat de stelling van 30 for 30 de stelling van sport is. Er is altijd een manier om te winnen, terug te komen, of jezelf te verlossen, hoe je het ook wilt zeggen. Je kunt Christian Laettner zijn en een buzzer-beater maken, jezelf terugvinden in de low-budget diepten van minor league baseball, de dingen beleven die je alleen in een Disney-sportfilm ziet.
In het vierdelige, bijna zes uur durende The Life and Trials of Oscar Pistorius, heeft regisseur Daniel Gordon misschien wel de meest verwoestende inzending in de 30 voor 30-bibliotheek gemaakt, omdat het precies het tegenovergestelde zegt van wat zo veel van zijn voorgangers deden. Gordon’s film, die nu op ESPN+ wordt gestreamd en woensdag op ESPN wordt uitgezonden, documenteert de dood van Reeva Steenkamp door haar vriend, de voormalige Zuid-Afrikaanse Paralympiër en Olympiër Oscar Pistorius.
Als je niet bekend bent met het verhaal, Pistorius – wiens benen onder de knie werden geamputeerd toen hij 11 maanden oud was – is misschien wel een van de meest invloedrijke Olympiërs van zijn generatie. Nadat hij verschillende gouden medailles had gewonnen als sprinter in de Paralympics, vocht hij een lange strijd om het op de Olympische Spelen van 2012 in Londen op te mogen nemen tegen atleten met een valide lichaam. Een jaar later schoot Pistorius zijn vriendin Steenkamp dodelijk neer in hun huis. In de rechtbank beweerde hij dat het een ongeluk was; aanklagers zeiden dat hij haar opzettelijk had gedood na een ruzie. Pistorius werd in 2014 schuldig bevonden aan dood door schuld – een jaar later werd dat vonnis door een hof van beroep veranderd in moord. Hij zit nu een gevangenisstraf van 15 jaar uit.
Naast de true crime beats in The Life and Trials of Oscar Pistorius, vraagt Gordon zich af hoe degenen die met een onvoorstelbare tragedie te maken kregen, daarvan herstellen. Tragedie die veel verder gaat dan wat we in de rest van ESPN’s bibliotheek zien. Het soort waar je jaren later wakker van wordt, in slaap valt en over droomt. In de documentaire interviewt Gordon de geliefden van Pistorius en Steenkamp, en nadat je de tranen en getuigenissen hebt gezien van tientallen mensen die getraumatiseerd waren door de dood van Steenkamp, lijkt het alsof Gordon zegt dat je er niet van kunt herstellen. Geen plotselinge inspiratie. Geen gelukkig einde. Je kunt leven met wat er is gebeurd, overleven, maar je komt niet door het plotselinge, gruwelijke en tragische verlies van je dochter, zus, beste vriendin heen.
Als je dat punt wilt herleiden tot één enkel moment in de documentaire – kijk dan niet verder dan een anekdote van zijn voormalige schoolhoofd, Bill Schroeder, die vertelt over zijn bezoek aan Pistorius in de gevangenis helemaal aan het einde van de film. Om dat moment te begrijpen, spraken we met Gordon om te zien wat hij vindt van waar de voormalige atleet nu staat in zijn leven.
ESQUIRE: Ik heb het gevoel dat een gesprek over de documentaire niet kan beginnen zonder Reeva Steenkamp. Was er in alle interviews die je hebt afgenomen iets dat je over haar te weten bent gekomen dat in de media-aandacht destijds werd gemist? Daniel Gordon: Het was de hele tijd een groot ding van mij om niet te vergeten wie hier echt centraal stond. Ik heb Reeva’s ouders ontmoet en met familie en vrienden… Ik wilde niet zozeer hun steun, maar gewoon dat ze begrepen wat ik probeerde te doen. En het was voor mij een bewuste zaak om Reeva de hele tijd bij me te hebben, want in de media-gekte en in de wulpse inhoud van wat er in de nasleep van het proces in de media werd gemeld en iedereen op zoek was naar zijn eigen invalshoek, was dat een beetje verloren gegaan. Ze was verloren.
We spraken met een aantal mensen die haar kenden in verschillende fasen van haar leven – ze leek gewoon zo’n beetje de meest perfecte persoon die je kon ontmoeten. Iedereen zei oprecht dat ze de kamer zou opvrolijken, dat ze met iedereen zou praten, dat ze de meest verbazingwekkende persoon was die je ooit zou kunnen ontmoeten.
ESQ: U wacht tot bijna de allerlaatste seconde van de documentaire om ons te vertellen hoe Reeva Oscar ontmoette en toont ons als laatste het jaar in zijn leven vóór de misdaad – wat volgens mij overtuigender is tegen Oscar dan bijna alles wat we in de rechtszaal horen.
DG: Ik voelde vanaf het begin heel, heel sterk dat dit geen lineair verhaal was. Je kunt niet beginnen bij zijn geboorte, en dan helemaal naar 2013 gaan, en dan het proces. Het voelde gewoon niet goed. We hebben het zelfs nooit geprobeerd. Ik wist gewoon dat dat niet was wat ik wilde doen.
Ik ben zo blij dat het einde is wat het is- dat laatste half uur waar alle losse eindjes aan elkaar geknoopt zijn. Dan denk je, Hebben ze elkaar zo ontmoet? Ze hebben elkaar alleen maar zo ontmoet omdat je vriend hem zag en hij een date nodig had? En ik denk nog steeds, Waarom zou hij een date nodig hebben? Ga op je eigen, maat. Mijn theorie is dat mensen tijdens het kijken vergeten dat ze al jaren een relatie hebben, maar het was maar drie maanden. Dus echt, echt, echt snel, zeer intense relatie. En dan gaat het tragisch mis, die nacht en hij heeft al deze echte shit gaande in zijn leven.
ESQ: Ik was verrast toen ik het naschrift zag via zijn oude schoolhoofd. Het vertelt zoveel in vijf minuten: Oscar heeft een baard, hij wil vergiffenis, hij geeft deze grote knuffel. Wat vond u van dat moment?
DG: Het doet zo veel dingen. En hoe vaker ik de film heb gezien, hoe meer ik echt waardeer hoe speciaal dat is. We hadden allemaal het gevoel dat dat het juiste was, echt, om alles samen te vatten… Op dat moment, Bill Schroeder, was het zo geweldig in de vroege films om ons te vertellen over de jonge Oscar. Dan, uit het niets, belt hij en zegt: “Kom me bezoeken in de gevangenis.”
ESQ: Ik heb het gevoel dat het gewoon vraagt: Hoe leef je? Hoe leef je daarna? Het is bijna meer een existentiële vraag waar je mee eindigt.
DG: Volledig. Nou, wat doe je dan?
ESQ: Dat doe je niet. Dat zegt hij.
DG: Je vergeet het niet. Niemand anders gaat het vergeten… Dit soort wijsheid komt naar boven . “Je krijgt niet van iedereen vergiffenis, je moet eerst jezelf vergeven.” En ja, het is een ongelooflijke zin.
ESQ: Er is zelfs die zin waar Oscar het heeft over kinderen krijgen. Hoe wil hij? Hoe gaat hij iemand ontmoeten?
DG: Ja. Hoe gaat hij iemand ontmoeten? Hoe gaat hij zijn zaak vertellen? Al die dingen, en het is gewoon, zoals de oom zegt en zoals de moeder altijd zei: “Een dag tegelijk. Kleine stapjes. Een dag tegelijk.”
ESQ: U sprak met zoveel Paralympiërs voor de documentaire. Ik heb het gevoel dat ze hiermee worstelen: Je kunt niet terugdraaien wat hij deed voor gehandicapte atleten overal. Wat heb je begrepen van de gehandicaptengemeenschap over hoe zij in staat zijn geweest om af te wegen wat Oscar heeft gedaan voor de sport en zijn misdaden met elkaar?
DG: Ja, het is echt een moeilijke. Ik denk dat zelfs iemand zoals ik aan de buitenkant, je kijkt ernaar en geen twijfel dat de Paralympische Spelen van 2012 was succesvol in termen van mensen kijken. Dat was te danken aan Oscar. Hij was de posterboy… Als dat niet was gebeurd op Valentijnsdag in 2013, dan had hij de posterboy van 2016 geweest, zowel de Paralympics als de Olympische Spelen. Hij zou echt geïrriteerd zijn geweest dat Tokyo was uitgesteld. Hij zou deze man zijn die altijd aanwezig zou zijn in ons leven
Weet je, hij deed veel werk voor landmijn slachtoffers in Mozambique. Ik heb wat dingen gezien hier in het Verenigd Koninkrijk waar hij een peuter ontmoette die geen armen en benen had. Hij was altijd een ongelooflijk inspirerend persoon voor iedereen in de Paralympische beweging. En ik denk dat ze zullen worstelen met hoe het eindigde, en dat is waar we mee worstelen in de film. We spelen deze verbazingwekkende momenten, echte momenten die de wervelkolom doen fronsen, echte grootsheid op de baan en in het leven, maar je weet waar het zal eindigen. Zelfs als je Oscar’s versie als waar aanneemt, waar het eindigt is tragisch. Er is gewoon geen ontkomen aan waar zijn leven eindigde.
ESQ: En je ziet gewoon de pijn bij een paar van de Paralympiërs. Het lijkt wel of ze daar zelf nog steeds geen antwoord op hebben.
DG: Ja. En ik denk dat het waar is voor de meeste mensen die hem kennen. Weet je, de mensen die hem goed kenden en de mensen die hem kenden in welke levenswandel dan ook, of ze nu dichtbij waren en de bui persoonlijk zagen of dat ze nooit enig probleem hebben gezien, zoals de familie in IJsland. Hij was een ware inspiratie voor hen. Hetzelfde in Italië, ze hebben dit nooit zien aankomen. Ze steunen hem volledig en willen er voor hem zijn. En ze voelen zich in veel opzichten hun zoon, metaforisch en anderszins.
ESQ: Het is onmogelijk om Zuid-Afrika en de misdaden van Pistorius los van elkaar te zien. Hoewel ik eerlijk zal zijn: vanuit Amerikaans perspectief vroeg ik me af hoe zijn veroordeling in Amerika zou zijn geweest, vooral als hij voor een jury was berecht. Wat zou er gebeurd zijn als dit elders in de wereld was gebeurd?
DG: In termen van een daadwerkelijke schietpartij en een vermeende inbreker en het mogen hebben van een pistool in je huis – er zijn veel landen waar dat zou zijn gebeurd. In dat opzicht zou dat in Groot-Brittannië niet gebeurd zijn. Het is nu toegestaan om een wapen in huis te hebben. Niet makkelijk toegankelijk, je mag in Engeland niet rondlopen met een pistool in je achterzak.
Dat is dus de zeer Zuid-Afrikaanse aard ervan. Wat de jury en de rechter betreft, denk ik dat het grote verschil met de rest van de wereld niet zozeer de jury en de rechter is, maar het stilleggen van de media zou in het Verenigd Koninkrijk anders zijn. Het zou het proces in Groot-Brittannië zo hebben bevooroordeeld, dat je het niet had kunnen verslaan zoals zij het deden, en dat is het grote verschil. Dus ik keek naar sommige nieuwsberichten en dacht: dat kan in Engeland niet gebeuren, want dat zou het einde van het proces betekenen.
ESQ: Ik ben benieuwd of er iets in het bijzonder is waar je moeite mee had om te ontrafelen in de documentaire – wat blijft er volgens jou onbeantwoord?
DG: De grootste uitdaging voor deze film was hoe om te gaan met wat er daadwerkelijk gebeurde in de vroege uren van Valentijnsdag 2013. En we besloten dat we de zaak van beide kanten zouden belichten en de kijker voor zichzelf zouden laten beslissen. En als kijker ga je heen en weer over welke versie je gelooft, afhankelijk van wat er op welk moment aan je wordt gepresenteerd. Als mij wordt gevraagd wat ik denk dat er is gebeurd, blijft mijn antwoord: “Dat hangt ervan af naar welk deel van de film ik kijk.”