First Voyage of Captain James Cook
(1768 – 1771)
James Cook’s eerste reis maakte een wereldreis met het schip Endeavour, en gaf de botanisten Joseph Banks en Daniel Solander de kans om planten te verzamelen uit voorheen onontdekte habitats. Hoewel de reis van de Endeavour officieel een reis naar Tahiti was om de Venusovergang over de zon in 1769 te observeren, had zij ook een meer clandestiene opdracht van de Royal Society om in naam van Engeland de Stille Zuidzee te verkennen. De twee plantkundigen op de expeditie keerden terug met een verzameling plantenspecimens waaronder naar schatting 100 nieuwe families en 1.000 nieuwe plantensoorten, waarvan vele nu zijn ondergebracht in het U. S. National Herbarium.
Joseph Banks, die later Sir Joseph Banks en voorzitter van de Royal Society zou worden, was een welgestelde jonge wetenschapper. Hij nodigde zijn goede vriend Daniel Solander, een Zweedse student van Linnaeus die in de natuurhistorische collecties van het British Museum werkte, uit om met hem mee te gaan op de Endeavour expeditie. Samen traden zij op als de naturalisten op de reis, onder leiding van verschillende bedienden en kunstenaars, waaronder Sydney Parkinson, en uitgerust met een uitstekende reeks wetenschappelijke apparatuur.
Na vertrek uit Londen stopte de expeditie kort op Madeira, een klein Portugees eiland in de Atlantische Oceaan, en ging toen verder naar Rio de Janiero, aan de oostkust van Brazilië. Hier ondervond de expeditie een van haar eerste grote tegenslagen toen de Portugese gouverneur Dom Antonio Rolim de Moura Tavare weigerde om iemand van de Endeavour aan land te laten komen, behalve om aan de eerste levensbehoeften te komen. Deze beperking hield de twee vastberaden botanici echter niet tegen. Banks en Solander riskeerden te worden gearresteerd als spionnen of smokkelaars om aan land te sluipen en specimens te verzamelen in de omgeving van de stad. Ondanks deze moeilijkheden reisde de expeditie door naar Tierra del Fuego in het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika, waar zij een groot aantal specimens verzamelden ondanks het bitter koude weer dat twee bemanningsleden het leven kostte. In april 1769 bereikte de expeditie Tahiti, waar zij tot juli verbleven. In die tijd verzamelden Banks en Solander meer dan 250 plantensoorten, waaronder de orchideeën Liparis revoluta en Oberonia equitans (ook bekend als Oberonia disticha) en de bloeiende plant Ophiorrhiza solandri, in de eerste uitgebreide botanische studie in Polynesië.
Na het zien van de Venusovergang op 3 juni 1769, begon de expeditie met het in kaart brengen, verkennen en verzamelen van specimens in de relatief onbekende gebieden van Nieuw-Zeeland en de oostkust van Australië (toen Nieuw Holland geheten). De verzamelde planten omvatten de grote orchidee Dendrobium cunninghamii, ook bekend als Winika cunninghamii, inheems in de westkust van Nieuw-Zeeland, en de witte kamperfoelie (Banksia integrifolia), inheems aan de oostkust van Australië. De Endeavour stopte negen dagen in een baai aan de kust van Australië, waar volgens Banks de plantenverzameling van de expeditie “zo immens groot werd dat het nodig was er buitengewoon voorzichtig mee om te gaan, anders zouden ze bederven”. De botanici waren zo succesvol dat Cook besloot de plaats Botany Bay te noemen ter ere van hun uitgebreide ontdekkingen.
De Endeavour vervolgde zijn reis langs de oostkust van Australië, waarbij hij ternauwernood schipbreuk leed op het Great Barrier Reef, totdat hij eind augustus 1770 weer in de bekende wateren bij Nieuw-Guinea kwam. Tijdens het laatste deel van de reis stopte de Endeavour in de door ziekten geteisterde stad Batavia op Java en bij Kaap de Goede Hoop in Afrika, waarna hij in juli 1771 terugkeerde naar Engeland. Over het geheel genomen was de expeditie zeer succesvol, met weinig onenigheid onder de bemanning en geen doden door scheurbuik. Hoewel noch Banks noch Solander hun botanische vondsten publiceerden, keerden de twee naturalisten naar Engeland terug met een enorme rijkdom aan nieuwe ontdekkingen.
Adams, Brian. The Flowering of the Pacific. Sydney: William Collins Pty, 1986.
Allen, Oliver E. The Pacific Navigators. Canada: Time-Life Books, 1980.
Global Biodiversity Information Facility (GBIF) database, http://gbif.org/ (voor informatie over de plantensoort Dendrobium cunninghamii; geraadpleegd op 15 juni 2010).
Ebes, Hank. Het Florilegium van Kapitein Cook’s Eerste Reis naar Australië: 1768-1771. Melbourne: Ebes Douwma Antique Prints and Maps, 1988.
Encyclopedia of Life (EOL) database, http://www.eol.org/ (voor informatie over plantensoorten Oberonia disticha en Dendrobium cunninghamii; geraadpleegd op 15 juni 2010).
Merrill, Elmer Drew. The Botany of Cook’s Voyages and its Unexpected Significance in Relation to Anthropology, Biogeography and History. Waltham, Massachusetts: Chronica Botanica Co., 1954.
O’Brian, Patrick. Joseph Banks: A Life. Boston: David R. Gardine, Publisher, 1993.
Rauchenberg, Roy A. “Daniel Carl Solander: Naturalist on the ‘Endeavour’,” Transactions of the American Philosophical Society, New Series, 58, no. 8 (1968): 1-66. http://www.jstor.org/stable/1006027 (26 mei 2010).
National Library of Australia. “South Seas: Voyaging and Cross-Cultural Encounters in the Pacific.” South Seas, n.d. http://southseas.nla.gov.au/. Bevat kaarten en tekst van expeditiejournalen van James Cook en Joseph Banks.