Anticiperend Rouwen: Rouwen om een leven voordat het er niet meer is

Wanneer een dierbare overlijdt, wordt die persoon herdacht, gevierd en herinnerd. Woorden worden gesproken, fotoalbums worden tentoongesteld, bloemen worden uitgestrooid, muziek wordt gespeeld. Maar wat gebeurt er als er een vooraankondiging is? Wanneer een geliefde, bijvoorbeeld een ouder, op sterven ligt? Wanneer het leven van die persoon – en de impact die hij of zij had – kan worden overwogen en misschien betreurd, voordat het voorbij is?

Ik heb onlangs ontdekt dat het mogelijk IS om over een leven te rouwen terwijl het nog geleefd wordt.

Mijn ervaringen met verlies waren altijd een paar stappen verder. Als tiener woonde ik de begrafenissen van mijn grootouders bij. Gedurende mijn twintiger en dertiger jaren hoorde ik over vrienden uit mijn jeugd die hun leven op trieste, onverwachte manieren verloren. Ik sprak met collega’s wanneer zij iemand verloren van wie ze hielden. Maar ik was nooit dicht bij iemand geweest die daadwerkelijk het stervensproces doormaakte.

Een ouder verliezen

Mijn vader werd drie jaar geleden, op 66-jarige leeftijd, gediagnosticeerd met een ongeneeslijke, idiopathische ziekte. Alles wat we (dat wil zeggen, mijn moeder, mijn broer en ik) lazen in de maanden die volgden – vastbesloten om een of andere exotische remedie of klinische proef te vinden waar de beste artsen nog niets over hadden gelezen – wees op een gemiddelde levensverwachting van 3 jaar. En nu, bijna precies 3 jaar later, hebben we het “nog 3 tot 4 maanden, zorg dat je alles op een rijtje hebt” gesprek gekregen van zijn hospice team.

De tijd is snel gegaan omdat we veranderingen hebben doorgevoerd om tegemoet te komen aan zijn verzwakking. Verhuizing naar een kleiner, meer toegankelijk huis. Het opzetten van zorg volmachten. Het toevoegen van volmacht rechten op bankrekeningen. Dit zijn de logische stappen die elke verzorger, of familie van verzorgers, moet ondernemen.

Maar dan zijn er nog de andere “dingen” die komen kijken bij het langzaam zien wegkwijnen van een dierbare. Nieuwe kleren kopen als er kilo’s afvallen. Het vinden van de juiste maaltijden voor veranderende eetlust en het omgaan met medicatie bijwerkingen. Verhuizen van meubels om de toenemende immobiliteit aan te passen. Uit de eerste hand de stadia van ontkenning, woede en depressie zien opkomen – en wachten tot de acceptatie begint.

Het moeilijkste deel

Voor mij is het moeilijkste deel geweest om onze familiedynamiek te zien veranderen. Om de passie van mijn moeder voor het werk te zien opdrogen omdat ze met vervroegd pensioen moest om full-time voor mijn vader te kunnen zorgen. Om haar de reisdromen te zien opgeven die zij en mijn vader de afgelopen tien jaar hadden gepland. Haar eigen lichaam zien vermageren omdat ze het te deprimerend vindt om alleen voor zichzelf te koken. Om haar geduld te zien vertienvoudigen als ze probeert om te gaan met mijn vaders pas ontdekte prikkelbaarheid, een frustratie die voortkomt uit zijn eigen onvermogen om zijn lichaam te stoppen zich tegen hem te keren. Om haar zich te zien afvragen, zonder een woord te zeggen, hoe ze gaat overleven zonder haar partner van 45 jaar.

Onze tradities zijn ook verschoven. Sinds mijn vader aan huis gebonden is, zijn er geen herfstritten meer om de veranderende bladeren te zien of sneeuwreizen om de vakantieverlichting te bekijken. Geen glazen meer klinken op onze favoriete bourbon. Geen tulpen meer snoeien of barbecues in de achtertuin. Geen gezelschappen meer rond de grote eettafel. In plaats daarvan zijn we voortdurend op zoek naar nieuwe manieren om hem bezig te houden, zoeken we op internet naar de nieuwste “feel-better”-apparaten, of dwingen we onze eigen kinderen om “naar opa te gaan, opa voor te lezen, opa een knuffel te geven”, in een poging om herinneringen aan hem in hun ontluikende leven te prenten. De stilte is gekmakend. De ruzies over wat wel en niet gedaan kan worden zijn verlammend. Ik verlang terug naar mijn kindertijd, of zelfs naar vijf jaar geleden, om belangrijke momenten te herbeleven, om alles in me op te nemen, om dingen over te doen – misschien een beetje anders, misschien een beetje beter.

Is verdriet egoïstisch?

Mijn geest laat egoïstische gedachten binnen. Mijn vader is altijd degene geweest naar wie ik toe ging als ik een vraag had over financiën of iets in huis repareren. Hij was boekhouder van beroep, een doe-het-zelf tuinman en zag zichzelf vaak als een bouwkundig tekenaar wiens bouwcarrière hem in de steek liet. Wie bel ik als ik zijn advies nodig heb, of als er iets kapot gaat? Wie neemt de telefoon op en maakt die vreselijke “vadergrappen?” Ik heb zelfs overwogen om alles op te schrijven wat ik hem ooit zou willen vragen om te zien of hij mijn vragen nu zal beantwoorden. Maar ik weet dat dat niet praktisch is. De tijd voor die interacties is in veel opzichten al verloren gegaan.

Dit zijn de gedachten en de herinneringen die mijn hoofd overspoelen als ik me niet op iets specifieks concentreer. Ze dringen mijn geest binnen als ik probeer in slaap te vallen en het zijn de eerste beelden die verschijnen als de wekker gaat. Ze vertroebelen mijn blik als ik van huis naar mijn werk of naar de kruidenier rijd, en ze komen door tranen heen naar boven als ik met een boek of een oude film probeer te ontsnappen aan alles. En toch is hij er nog. Mijn vader vecht nog steeds om vol te houden. Waarom heb ik het gevoel dat ik rouw, terwijl hij nog niet weg is?

Wanneer ik deze vragen hardop stel, wijst mijn man me erop dat ik altijd een planner ben geweest en er altijd goed in ben geweest om dingen op tijd af te krijgen. Probeer ik op een of andere obsessieve manier al op voorhand te rouwen om dit verlies? Probeer ik de pijn die ik weet dat komen gaat te vermijden door hem nu te forceren? Probeer ik de vijf stadia van rouw te omzeilen?

Misschien. Maar zonder duidelijke antwoorden of een duidelijk pad, blijven ik, mijn moeder en mijn broer, klauteren om deze laatste momenten met mijn vader te laten tellen. Om nog een gesprek te voeren, nog een lach te produceren, nog een blik te werpen, nog een herinnering vorm te geven.