Deze oude ziekte komt steeds vaker voor, maar jicht kan gemakkelijk worden behandeld en vervolgens voorkomen – met de juiste zorg.
Niet als je het zelf hebt meegemaakt of iemand kent die dat heeft gedaan, lijkt jicht misschien een museumstuk van een ziekte – een aandoening die ooit corpulente mannen van stand teisterde, maar tegenwoordig niet veel meer wordt genoemd. Zelfs de naam lijkt archaïsch en onwetenschappelijk. Jicht komt van gutta, Latijn voor druppel, een verwijzing naar het geloof dat het werd veroorzaakt door een druppel-voor-druppel ophoping van humoren in de gewrichten.
Maar jicht is er nog steeds, en het aantal getroffen Amerikanen lijkt toe te nemen, althans gedeeltelijk als gevolg van de obesitas-epidemie. Jicht blijft een ziekte die vooral mannen van middelbare leeftijd en oudere mannen treft, hoewel ook postmenopauzale vrouwen kwetsbaar zijn, misschien omdat zij het beschermende effect van oestrogeen missen. De diuretica (“waterpillen”) die veel mensen slikken om de hoge bloeddruk onder controle te houden, dragen hier ook toe bij. Jicht kan ook een probleem zijn voor mensen die een transplantatie hebben ondergaan. Daar zijn verschillende redenen voor, maar medicijnen, zoals cyclosporine, die worden genomen om de kans op afstoting te verkleinen, en een verminderde nierfunctie dragen daar in belangrijke mate toe bij.
Het bemoedigende nieuws is dat bijna alle gevallen van jicht te behandelen zijn. In feite is jicht een van de weinige behandelbare en te voorkomen vormen van artritis, een overkoepelende term voor tientallen aandoeningen die ontstekingen in de gewrichten veroorzaken. De uitdaging is ervoor te zorgen dat mensen de jichtzorg krijgen die ze nodig hebben en zich houden aan het nemen van medicijnen.
Wat veroorzaakt jicht?
Purines zijn een groep chemische stoffen die aanwezig zijn in alle lichaamsweefsels en in veel voedingsmiddelen. Ons lichaam is voortdurend purines aan het verwerken, breekt ze af en recycleert of verwijdert de bijproducten. Urinezuur is een van de bijproducten en, normaal gesproken, gaat een teveel in de urine. Maar bij sommige mensen raakt het systeem om het niveau onder controle te houden uit balans. Meestal komt dat doordat de nieren het niet bijhouden en niet genoeg urinezuur uitscheiden, maar soms wordt er te veel urinezuur geproduceerd of is het een combinatie van beide.
Jicht ontstaat wanneer overtollig urinezuur samenklontert tot kristallen, wat een ontsteking in de gewrichten veroorzaakt. Pijn, zwelling en bewegingsverlies van de gewrichten zijn typisch. (Technisch gezien bestaan de kristallen uit natriumuraat, hoewel ze voor het gemak vaak urinezuurkristallen worden genoemd). De kristallen komen het vaakst voor in de gewrichten, maar ze kunnen zich ook elders ophopen, onder meer in het buitenoor, in de huid bij de gewrichten en in de nieren.
Hoge concentraties urinezuur in het bloed – de medische term is hyperurikemie – zijn nodig om de kristallen te vormen. Toch ontwikkelen veel mensen met hyperurikemie nooit jicht, en zelfs als ze dat wel doen, hebben ze vaak al jaren hoge urinezuurgehaltes in hun bloed zonder enige symptomen. Mensen met hyperurikemie zonder symptomen kunnen worden gecoacht om hun levensstijl te veranderen – afvallen staat vaak bovenaan de lijst – maar hyperurikemie op zichzelf wordt meestal niet behandeld.
Gout predisponerende factoren
Dr. Hyon K. Choi, nu aan het Massachusetts General Hospital in Boston, en epidemiologen aan Harvard hebben gegevens van de in Harvard gevestigde, volledig mannelijke Health Professionals Follow-up Study gebruikt om een reeks vergelijkingen te maken tussen de 730 mannen in deze studie die gedurende een periode van 12 jaar jicht ontwikkelden en de overgrote meerderheid van de mannen in de studie die dat niet deden. Het resultaat is een indrukwekkend dossier over de risicofactoren voor jicht, althans voor zover die betrekking hebben op mannen.
De bevindingen van Dr. Choi over het gewicht waren niet verrassend en passen in het stereotype: jicht is in feite een ziekte van zware mannen. Het eten van veel vlees en zeevruchten en het drinken van veel alcohol betekent jicht problemen. En de Homer Simpsons van de wereld zijn kandidaten voor jicht: bierdrinkers die twee of meer per dag bier drinken hebben meer dan twee keer zoveel kans op jicht als niet-bierdrinkers, wat logisch is, omdat bier veel purines bevat.
Fans van zachte dranken zitten misschien in hetzelfde jichtige schuitje. Hoge inname van fructose werd in verband gebracht met jicht in een studie onder leiding van Choi die in 2008 werd gepubliceerd. Urinezuur is een van de producten van het fructosemetabolisme, en er zijn goede aanwijzingen uit gecontroleerde voedingsstudies dat fructose het urinezuurgehalte in het bloed verhoogt. Veel van de fructose in het huidige Amerikaanse dieet is afkomstig van de hoog-fructose maïssiroop (die voor ongeveer de helft uit fructose en voor de helft uit glucose bestaat) die wordt gebruikt om frisdranken en veel andere voedingsmiddelen en dranken zoeter te maken.
Hoge bloeddruk is een andere belangrijke risicofactor voor jicht. Het wordt echter ingewikkeld, omdat de diuretica die worden ingenomen om de hoge bloeddruk te verlagen, het urinezuurgehalte verhogen, zodat zowel de behandeling als de ziekte met jicht in verband wordt gebracht.
Ten slotte komt jicht in sommige families voor en we weten dat bepaalde genen het risico op jicht verhogen.
Symptomen en complicaties van jicht
Jicht is pas jicht als er symptomen optreden. Als ze optreden, beginnen ze meestal plotseling en treffen ze, althans in het begin, slechts één gewricht. Binnen enkele uren wordt dat gewricht rood, gezwollen, heet en pijnlijk – ze worden niet voor niets jichtaanvallen genoemd. Het is gemakkelijk om een jichtaanval te verwarren met een plaatselijke infectie van een gewricht. Het metatarsofalangeale gewricht aan de basis van de grote teen (waar de teen de voet raakt) is vaak de plaats van de eerste aanval, maar de knieën, enkels, en gewrichten tussen de vele kleine botten die de voet vormen zijn ook veel voorkomende plaatsen. Mensen die al artrose hebben – de meest voorkomende vorm van artritis – ervaren hun jichtaanvallen vaak in de gewrichten van de vinger
Behandeling van een jichtaanval
Zoals bij veel pijnlijke aandoeningen het geval is, is de eerstelijnsbehandeling voor een jichtaanval het innemen van een van de niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID’s), zoals diclofenac, ibuprofen, of indomethacine. Voor mensen die geen NSAID’s kunnen nemen, is colchicine een alternatief. Het wordt al eeuwen – misschien zelfs al langer – specifiek voor jicht gebruikt. Het probleem met colchicine zijn de bijwerkingen, vooral de overvloedige diarree. Als noch een NSAID noch colchicine een optie is, kunnen jichtaanvallen worden behandeld met een oraal corticosteroïd, zoals prednison, of met corticosteroïdinjecties in de gewrichten.
Jichtaanvallen voorkomen
Jichtpatiënten werd jarenlang verteld dat ze een purineredieet moesten volgen om aanvallen af te wenden, maar die diëten waren niet erg effectief en mensen konden zich er maar moeilijk aan houden. Nu is het gemakkelijker gezegd dan gedaan advies om gewicht te verliezen, en ook om te bezuinigen op alcohol, vooral bier. Mensen die veel vlees en zeevruchten eten, kan worden aangeraden hun eetlust te bedwingen en in plaats daarvan meer vetarme zuivelproducten te eten. Diuretica hebben de neiging het urinezuurgehalte te verhogen. Als iemand met jicht er een neemt, kan een arts overwegen de dosis te verlagen of over te stappen op een ander medicijn.
Maar de belangrijkste tweesprong voor jichtpatiënten is of ze moeten beginnen met het nemen van een medicijn dat hun urinezuurspiegel verlaagt. Als mensen eenmaal beginnen met het nemen van deze medicijnen, moeten ze die meestal voor de rest van hun leven nemen. Het aan- en afbouwen van een urinezuurverlagend medicijn kan jichtaanvallen uitlokken. Deskundigen verschillen van mening, maar velen zijn het erover eens dat frequente (bijvoorbeeld twee of drie keer per jaar) aanvallen, ernstige aanvallen die moeilijk onder controle te houden zijn, jicht met een voorgeschiedenis van nierstenen, of aanvallen die meerdere gewrichten tegelijk aantasten, de criteria zijn om met therapie te beginnen. De richtlijnen bevelen ook een urinezuurverlagende behandeling aan als een persoon met jicht ook een nierziekte heeft.
Allopurinol is het eerstelijns-urinezuurverlagende geneesmiddel. Het hoeft slechts eenmaal daags te worden ingenomen en verlaagt het urinezuurgehalte, ongeacht of de oorzaak van het probleem een overproductie van urinezuur is of een onvoldoende klaring door de nieren. Soms krijgen mensen lichte huiduitslag als ze met allopurinol beginnen, hoewel er zelden een gevaarlijke allergische reactie optreedt. In oude richtlijnen werd gewaarschuwd tegen het voorschrijven van allopurinol aan mensen met een nierziekte, maar bij een juiste dosering wordt het middel meestal goed verdragen en is het zelfs effectief bij mensen met een nierziekte. Onderdosering is lange tijd een probleem geweest. De standaard startdosis is 100 mg per dag (of minder als iemand een nierziekte heeft); veel artsen verhogen de dosis niet boven de 300 milligram (mg), maar dat is misschien niet genoeg om de algemeen aanvaarde streefwaarde voor urinezuur van 6 milligram per deciliter (mg/dL) te bereiken. De meeste mensen kunnen doses van 400 mg of meer (indien nodig) zonder problemen innemen, hoewel hogere doses betekenen dat ze extra pillen moeten nemen.
Een nieuwer medicijn, febuxostat (Uloric), is vergelijkbaar met allopurinol in de manier waarop het werkt. In een vergelijkend onderzoek leek febuxostat doeltreffender te zijn dan allopurinol bij het onder controle houden van de urinezuurspiegel, hoewel dat waarschijnlijk kwam doordat de allopurinoldosis in het onderzoek te laag was. Als nieuw merkgeneesmiddel is febuxostat veel duurder dan allopurinol.
Probenecid is een derde keus. Net als allopurinol, is het al tientallen jaren op de markt, dus het heeft een lange staat van dienst. Probenecid verhoogt de uitscheiding van urinezuur door de nieren, dus het kan leiden tot de ontwikkeling van nierstenen en is geen goede optie voor mensen met nierproblemen. Een ander nadeel van probenecid is dat het tweemaal daags moet worden ingenomen.
Het grootste probleem met de urinezuurverlagende therapie is misschien wel het volhouden ervan. Uit een aantal studies is gebleken dat tot 80% van de mensen die allopurinol voorgeschreven kregen, dit middel onjuist of helemaal niet innam. De slechte therapietrouw is begrijpelijk. Als mensen eenmaal een effectief medicijn tegen jicht slikken, zijn er meestal geen directe symptomen die hen eraan herinneren de pillen dagelijks in te nemen. En de herinnering aan de laatste aanval zal zeker vervagen, hoe ondraaglijk die ook geweest is.
Vele vormen van artritis kunnen niet worden voorkomen en er zijn geen medische behandelingen die betrouwbaar werken. Jicht is anders – de behandeling is meestal ongecompliceerd en zeer effectief. Dus, als u jicht heeft, vraag uw arts dan naar de behandelingsmogelijkheden. Hoewel jicht toeneemt, zijn er nu goede behandelingsmogelijkheden voor deze oude ziekte.
The Health Letter dankt Dr. Robert Shmerling voor zijn hulp bij dit artikel. Dr. Shmerling is het klinisch hoofd van de divisie reumatologie van het Beth Israel Deaconess Medical Center in Boston.
Disclaimer:
Als service aan onze lezers biedt Harvard Health Publishing toegang tot onze bibliotheek met gearchiveerde content. Let op de datum van laatste herziening of bijwerking op alle artikelen. Geen enkele inhoud op deze site, ongeacht de datum, mag ooit worden gebruikt als vervanging voor direct medisch advies van uw arts of andere gekwalificeerde clinicus.